Dijkgraaf op de UvA: ‘Discussie over internationals niet mengen met algemene discussie over migratie’

Na het tamelijk tumultueus verlopen interview met Navo-militair Rob Bauer, dat traditiegetrouw werd gehouden in de hal van het E-gebouw op de REC, was de Chesterfield voor het interview met Robbert Dijkgraaf verplaatst naar De Brug, voor deze gelegenheid alleen toegankelijk met gratis toegangsbewijs én ID. Demonstranten en andere actievoerders zouden op die manier wellicht de pas worden afgesneden. Of het hiermee te maken had is onbekend, maar het interview met Dijkgraaf verliep rustig: keurig publiek, geen stoorzenders en sympathieke vragen uit het publiek. Thema van dit interview was ‘utopisch onderwijs’.

Trilemma

Of goed onderwijs inderdaad een utopie is, bleef even in het midden, maar dat er heel wat uitdagingen zijn, is duidelijk en die kwamen ook ter sprake tijdens het interview: toegankelijkheid, kansenongelijkheid, mentale gezondheid, sociale veiligheid, internationalsering. Deze week kwam de jaarlijkse Staat van het Onderwijs naar buiten, waarin de staat van het Nederlandse onderwijs tegen het licht wordt gehouden. ‘De gesignaleerde problemen betreffen vooral in het funderend (lees: basis) onderwijs,’ aldus Dijkgraaf. Het vervolgonderwijs – waaronder ook de universiteiten – doen het in Nederland volgens hem niet slecht.

‘Er wordt geregeld gesproken over het “trilemma” van het onderwijs: kwaliteit, toegankelijkheid en aansluiting bij de samenleving. Vaak wordt ervan uitgegaan dat je niet aan al deze drie kwesties iets kunt doen,’ aldus Dijkgraaf. Maar dat kan volgens hem wél, in tegenstelling tot Amerika waar de minister lang heeft gewerkt. ‘Veel goede Amerikaanse universiteiten verdienen een dikke onvoldoende als het gaat om toegankelijkheid. Ik denk dat we in Nederland de balans goed weten te vinden.’

Hindernisbaan

De mentale gezondheid van jongeren en jongvolwassenen staat onder druk, ook een probleem dat aan universiteiten veelvuldig wordt gesignaleerd. ‘De algemene prestatiedruk’ is volgens de minister de belangrijkste oorzaak. ‘Het leven is een soort hindernisbaan geworden.’ Belangrijk bij het verminderen van die druk is volgens Dijkgraaf in elk geval ‘dat ieder op zijn plek zit’. Allerlei vakken leren is mooi en goed. ‘Maar net zo belangrijk is het leren omgaan met stress, uitdagingen en veranderingen. Dat worden soft-skills genoemd, maar zijn eigenlijk keihard, want je hebt er je leven lang wat aan.’

Hiërarchisch huis

Bij het gesprek over sociale veiligheid vroeg de minister zich hardop af of wij als universiteiten eigenlijk wel een veilige sociale omgeving zijn. Lang niet altijd en overal, zo bleek onlangs nog aan de TU Delft. ‘Het academisch huis zit vol hiërarchische relaties, die maken dat je je niet altijd veilig kunt voelen, terwijl dat wel moet. Je moet je kwetsbaar mogen voelen. Iedereen in een leidinggevende functie moet wakker liggen over sociale veiligheid.’ Inmiddels wordt daar, ook aan de UvA, volop aan gewerkt. ‘Maar er is soms nog een groot gat tussen wat we op papier zeggen te doen en de werkelijkheid. Er is nog veel te doen.’ Gevraagd naar wat hij vindt van de bangalijstjes die onlangs weer opdoken in Utrecht, zei hij. ‘Hebben we nu nog niets geleerd? Dit soort gedrag kan echt niet meer.’

Pechgeneratie

In de redelijk gevulde zaal zaten behoorlijk wat studenten van de zogenoemde ‘pechgeneratie’, die zonder studiebeurs haar eigen studie met leningen heeft moeten betalen en aankijkt tegen diepe schulden en ook nog moet toezien hoe de jongste generatie studenten wél weer een studiebeurs krijgt. Of die generatie nog iets extra’s ter compensatie krijgt hangt af van de politiek. ‘Ik wacht op een aanwijzing van de Kamer, maar denk dat de knoop wordt doorgehakt door een nieuw kabinet.’

Internationalsering

Heet hangijzer aan de universiteiten, ook aan de UvA, is de internationalisering van de studentenpopulatie, die inmiddels de spuigaten uitloopt en volgens veel universiteitsbestuurders niet meer te goed hanteren is omdat het aantal studenten er exponentieel door is gegroeid. De minister zei ‘trots’ te zijn op Nederland ‘als topbestemming voor internationale studenten’. Tegelijkertijd ziet hij de problemen, als waarschuwde hij ook de discussie over internationals ‘niet te mengen met de algemene discussie over migratie’. ‘En als ik naar mezelf kijk: toen ik studeerde zag ik nooit een internationale student. Dat is nu wel zo en dat is winst.’

Zijn wetsvoorstel Internationalisering in balans moet nog door beide Kamers, maar zou een te groot gewicht leggen op de ‘vernederlandsing’ van opleidingen. De minister bestrijdt dat en bestreed dat vanmiddag nog eens. ‘We moeten internationals blijven verwelkomen en hybride opleidingen opzetten met Nederlandse én Engelse tracks waar los van elkaar een fixus op kan worden gezet.’ De Raad van State gaf deze week overigens zijn zegen aan het wetsvoorstel

Polarisatie

Het gesprek met de minister vond plaats kort nadat op dezelfde Roeterseilandcampus voor de zoveelste keer een pro-Palestina demonstratie had plaatsgevonden. De minister zei ‘bezorgd’ te zijn over de polarisatie in de samenleving en dus ook aan de onderwijsinstellingen. Daar iets aan te doen is ‘een grote opdracht’ zei hij. En er gaan ‘enorme dilemma’s’ mee gemoeid: enerzijds moeten bestuurders ‘een veilige en normerende’ cultuur  willen garanderen, maar tegelijkertijd moet er ook ‘een open debat bestaan waar je van elkaar leert’. Daartussen laveren is volgens Dijkgraaf ‘verdomd lastig’. ‘We moeten met elkaar in gesprek blijven en de goede voorbeelden delen.’