Waarom zijn bezettingen op de UvA zo populair?

Krakers
De bezetting van UvA-gebouwen door studenten is absoluut niet nieuw, stelt expert UvA-geschiedenis Peter Jan Knegtmans. Knegtmans wijst op de vele eerdere confrontaties tussen politie en studenten, zoals tijdens de meerdaagse bezettingen van het Maagdenhuis in 1969 en 2015 of de blokkade van het P.C. Hoofthuis in 2018. ‘Amsterdam is nu eenmaal een veel grotere stad dan andere universiteitssteden.’ In verhouding heeft de stad minder studenten dan een stad als Groningen of Nijmegen. Daar vormen studenten een grote, homogene groep, waar in Amsterdam studenten gemakkelijker met andere groepen in aanraking komen die er ook wonen. UvA-studenten zijn volgens Knegtmans daardoor meer politiek en sociaal betrokken.

Ook Tim Verlaan, universitair docent stadsgeschiedenis, herkent de betrokken en activistische cultuur onder jongeren in de hoofdstad. ‘Je ziet bijvoorbeeld telkens wanneer er woningnood heerst, vroeger en nu, dat studenten radicaliseren. In de jaren ’70 ontstond er door die woningnood een krakerscultuur. Studenten begonnen hun woningrecht op te eisen. Ze zetten bij kraakacties een bed, tafel en stoel neer en daarmee was een leegstaande woning in bezit genomen.’

Tijdens de Maagdenhuisbezetting van 2015 werden de krakers door de UvA ook verdacht van het initiatief om het gebouw te bezetten. Verlaan: ‘Ook een aantal van de meest actieve studenten tijdens de Palestinademonstraties van afgelopen jaar hadden een krakersachtergrond. Ze weten daardoor beter hoe je een gebouw bezet.’

Het begon in een studentenflat
Activist Van Eck legt uit dat de protestbewegingen die in mei van dit jaar ten grondslag lagen aan de pro-Palestinaprotesten ook voornamelijk in studentenhuizen ontstonden. ‘De studenten van het Amsterdam University College (AUC) - waar de eerste blokkades al begin 2024 plaatsvonden - wonen allemaal bij elkaar in flats op de campus. Die studenten vroegen zich op een gegeven moment af waarom er niks gebeurde aan hun universiteit. In januari begonnen AUC-studenten daarom hun faculteit te blokkeren omdat ze vonden dat de universiteit banden met Israëlische universiteiten moest herzien. Dezelfde studenten stonden aan de basis van de grootschaligere bezettingen op Roeterseiland en het Binnengasthuisterrein, die in mei volgden.’

Ook bij de vijfdaagse bezetting van 1969 begonnen studenten in lokaal georganiseerde groepen met hun acties. De studenten riepen al lange tijd op tot meer medezeggenschap van studenten binnen de universiteit. Net als in 2024 leerden de demonstranten elkaar simpelweg in het studentenleven kennen. Zo vertelt demonstrant Wietske Miedema in 2019 aan Folia dat ze via haar geliefde bij een actiegroep terechtkwam. Tijdens een vergadering van studenten met het universiteitsbestuur in het Maagdenhuis riep ze plots om: ‘het Maagdenhuis is opengebroken!’ Vijfhonderd van de duizend aanwezigen begonnen daarop het gebouw te bezetten.

Ook tijdens de Maagdenhuisbezetting in februari 2015 riepen demonstranten op tot de democratisering van de UvA. Filosofiestudenten zetten tijdens een college eerder dat jaar de actiegroep Humanities Rally op. Zulke groepjes studenten, ontstaan in studentenhuizen, colleges of bij het uitgaan, maakten destijds ook de kern uit van de protesten en boden telkens kans voor andere activistische studenten om zich aan te sluiten.

Groei van bezettingen
Volgens historicus Knegtmans speelde tijdens de Maagdenhuisbezetting van 1969 de televisie en tijdens de bezettingen in 2015 en 2024 andere media een grote rol. ‘Door die media kon de beweging afgelopen jaar ook overwaaien van de Verenigde Staten naar Nederland.’ Student Van Eck denkt daar anders over. ‘Studenten blijven elkaar toch primair tegenkomen bij colleges of bij borrels. Juist daar kun je samen praten over maatschappelijke situaties.’

De pro-Palestinabezettingen konden na hun eerste begin wel sneller groeien doordat er de afgelopen jaren weer meer wordt samengewerkt door verschillende actiegroepen, stelt docent-onderzoeker Verlaan. Niet uitsluitend uit studenten bestaande groeperingen als Exctinction Rebellion, MokumKraakt en Scientist Rebellion werden de afgelopen jaren opgericht in reactie op crises in de nationale politiek. ‘Groepen die strijden tegen de klimaatcrisis of woningnood, zijn nu solidair met andere actiegroepen die vechten tegen ander maatschappelijk onrecht, zoals Palestina.’
Ook in 2015 kreeg initiatiefnemer Humanities Rally van filosofiestudenten steun van andere groepen zoals de activistische studentenpartij Ons Kritisch Alternatief. Als een initiële bezetting door één groep eenmaal lukt, neigen andere activistische groepen, uit Amsterdam en daarbuiten, zich aan te sluiten. ‘Ik heb nooit gedacht: “We gaan het Maagdenhuis bezetten!’’, dacht oprichter van de kleinere studentenpartij Ons Kritisch Alternatief Jaap Oosterwijk aanvankelijk, zo blijkt uit Folia in 2020.  

Losmaken
Die samenwerking tussen linkse groepen met studenten vindt makkelijker plaats in een linksgeoriënteerde stad Amsterdam, denkt Verlaan. Geschiedenisstudent Van Eck vult aan: ‘Juist hier komen studenten naar toe die de stad, en de universiteit, zien als tolerant en progressief.’

Hoogleraar pedagogiek Femke Kaulingfreks, die onderzoek doet naar participatie van jongeren, stelt daarbij: ‘Als jongere ga je je automatisch losmaken van je ouders. Je gaat vragen stellen over en afzetten tegen hetgeen de vorige generatie deed. Dat is nodig voor activisme.’

‘Er is tegenwoordig geen tijd en geld meer voor jongeren om te falen, experimenteren en ontdekken. En daarmee met andere mensen in de samenleving in contact te komen’, zegt Kaulingfreks verder. Juist die verwijdering van de maatschappij zorgt ervoor dat studenten zich ertegen willen afzetten, beschrijft collega Verlaan. ‘Met steedse rechtsere regeringen denken linkse, Amsterdamse studenten: deze besluiten staan me tegen en raken me persoonlijk. En dus gaat die groep nu vaker de straat op.’

Politiegeweld
Een andere gemene deler in de bezettingen door de jaren heen is de inzet van politiegeweld en de discussie daarover. Zo leidde in 2015 het politiegeweld tijdens de kleinere Bungehuisbezetting al tot de Maagdenhuisbezetting van honderden studenten. ‘Niet vechten, niet vechten’, scandeerden de bezetters van 1969 nog terwijl ze uit het Maagdenhuis werden getrokken. De studenten zijn vreedzaam en de universiteit niet, betogen demonstranten binnen alle bezettingen. Docent Verlaan: ‘Door politie-ingrijpen ontstaat een geweldspiraal waar je niet meer uitkomt.’

Ook Kaulingfreks had liever gezien dat het bestuur die maandag achter de barricaden met de demonstranten was gaan praten. ‘In de kern willen demonstranten het met de universiteit hebben over te omarmen waarden. Zorgzaamheid, solidariteit, compassie. Daarin kan iedereen zich wel in vinden. Toch?’