‘Focus niet op culturele verschillen, maar vergroot je cultureel kapitaal’
Op de HvA heeft het Platform Inclusie de discussie aangezwengeld over diversiteit op de hogeschool. Mede-bedenker Jacob Eikelboom van het platform hoopt dat de focus niet blijft liggen op culturele verschillen.
Niet eens zo heel lang geleden voerde de HvA doelgroepenbeleid. Zo was er een werkgroep culturele en etnische groepen. Ook vrouwen en senioren hadden een eigen clubje om hun belang onder de aandacht te houden bij de organisatie. Dat voelt een beetje alsof ik op mijn verjaardagsfeest iedereen afzonderlijk te vriend zou proberen te houden. Op vrijdag vraag ik mijn homovrienden (die spreken ongegeneerd over hun seksleven), op zaterdag mijn christelijke familie (die komen niet op zondag), op zondag mijn joodse schoonfamilie (die komen niet op zaterdag) en dan geef ik op maandag nog een diner voor de vegetariërs. Dan kunnen mijn moslimvrienden ook mooi mee-eten.
Zo werd diversiteitsbeleid vormgegeven tot eind jaren negentig; voor elk wat wils. Diversiteitsbeleid vertaalt zich tegenwoordig in ‘inclusiviteit’. Je geeft één feest voor alle vrienden en familie, en zorgt ervoor dat iedereen zich op zijn gemak voelt. Bij inclusiviteit zijn niet de verschillende doelgroepen het vertrekpunt, maar de organisatie.
Ontplooien
Het Platform Inclusie heeft in kaart gebracht welke aspecten van de HvA bevorderend dan wel belemmerd werken voor de toegankelijkheid van het onderwijs. Het streven is om niet voor elke doelgroep apart beleid te maken, maar een organisatie te worden waar iedereen zich thuis voelt en zich kan ontplooien. Een nog mooiere ambitie wat mij betreft: de HvA die geweldige studenten aflevert die middenin de samenleving staan en de diversiteit van de stad weten te benutten.
Amsterdam is een diverse stad. Er is een Geuzenveld en er is een Grachtengordel, maar ook arm en rijk, gelovig en ongelovig, jong en oud. Om studenten voor te bereiden op leven en werken in een stad met zo’n diversiteit, moeten we verschillen overbruggen. Om niet te vervallen in een focus op verschil in kleur, religie of sekse kunnen we de verschillen in kapitalen van socioloog Pierre Bourdieu goed gebruiken.
In gesprekken over diversiteit ben ik regelmatig aangesproken op mijn kleur, sekse en leeftijd. Onlangs werd ik op de werkvloer uitgemaakt voor atheïst. Ik ben een blanke man van in de veertig, en een humanist. Ik ben echter meer dan dat. Laten we in het streven naar een inclusieve HvA niet blijven hangen in de nadruk op dergelijke verschillen die er altijd zullen zijn. Een goede reden om de kapitalen van Bourdieu te gebruiken in het gesprek over diversiteit.
Sociale klasse
Het vergroten van cultureel kapitaal is wat mij betreft de grootste uitdaging als het gaat om het steven naar een inclusieve HvA. De verschillen in omvang van cultureel kapitaal tussen studenten en docenten en tussen studenten onderling zijn groot. Cultureel kapitaal zijn de kennis en vaardigheden van hoe het hoort, wat gebruikelijk is, wat de smaak is en hoe je met elkaar omgaat binnen een bepaalde sociale klasse of groep. Wordt deze kennis van ouder op kind overgegeven, dan ontstaat er een culturele canon.
In het geval van Amsterdam en de HvA is dat een Westerse canon die zijn wortels in de Verlichting heeft. Door migratie en globalisering zijn verschillende canons neergeploft in onze stad en op onze hogeschool. We delen opeens niet meer dezelfde helden, kennen niet dezelfde literatuur en hebben niet meer dezelfde gewoontes. Het gaat verder dan een andere wijze van begroeten. Een deel van mijn studenten aanvaardt niet langer de autoriteit van wetenschap en onderzoek.
Ook studievaardigheden zijn deels te herleiden tot cultureel kapitaal. Studenten uit gezinnen waar studeren niet een traditie is, ontberen regelmatig de gewenste studiehouding. Begrip voor studieverplichtingen vanuit thuis ontbreekt ook vaak. Dit levert al snel een kloof op met studenten uit gezinnen waar studeren al generaties de standaard is.
De mate en wijze van kennis en interesse vergaren in en voor de ander is beperkt bij HvA’ers met gering cultureel kapitaal. Vooroordelen over anderen, opgedaan via social media, worden geslikt als zoete koek.
Om politieke redenen wordt het vergroten van cultureel kapitaal nogal eens gezien als zwichten voor een andere cultuur (‘Wij waren hier eerst’). Ook staan religieuze overtuigingen soms in de weg om een bepaalde waarde of norm te omarmen (‘Ik mag niet naar een studieborrel waar ze alcohol schenken’).
Behapbaar
Een groot cultureel kapitaal maakt politieke en religieuze verschillen behapbaar. Hoe? Lees literatuur, verdiep je in geschiedenis, volg maatschappelijke ontwikkelingen, lees verschillende kranten en tijdschriften, woon debatten bij, sta af en toe stil bij kunst, kijk eens een klassieker, eet en drink met vrienden van vrienden, ga naar het theater, maak een reis, om te beginnen in eigen land. Twijfel af en toe aan jezelf. Ontdek wat het is om mens te zijn.
Er is vocabulaire nodig om het gesprek over diversiteit en cultureel kapitaal te kunnen voeren en om studenten te laten nadenken over hun eigen positie ten aanzien van hun cultureel kapitaal. Daarnaast heb je een netwerk nodig waar je terecht kan voor het vergroten van je kapitaal. Ook hierin heeft Bourdieu voorzien: verbreed en verdiep je linguïstisch en sociaal kapitaal.
Het goede nieuws: alle ingrediënten om dat te bereiken zijn aanwezig binnen de HvA: een enorme diversiteit aan mensen met kennis en vaardigheden.
Jacob Eikelboom is docent sociaal-juridische dienstverlening bij de Faculteit Maatschappij & Recht en een van de initiatiefnemers van het Platform Inclusie.
