AMC-hoogleraar probeert met poep zieke mensen te genezen
Poep van iemand anders krijgen klinkt niet bepaald aantrekkelijk, maar het kan goed helpen tegen chronische diarree. Hoogleraar Max Nieuwdorp begon tien jaar geleden met poeptransplantaties en bekijkt nu de werking hiervan bij stofwisselingsziekten, zoals diabetes. ‘We zien verbeteringen bij mensen met diabetes en denken dat het misschien mogelijk is om iemands gemoedstoestand aan te passen via poeptransplantaties.’
Tien jaar geleden was hoogleraar inwendige geneeskunde Max Nieuwdorp nog assistent in opleiding bij de afdeling interne geneeskunde in het AMC. ‘Ik kwam daar in aanraking met patiënten die chronische diarree hadden en waar geen behandeling voor was,’ zegt hij. ‘Toen zei een oud-hoogleraar: je moet maar eens op het internet op zoek gaan naar poeptransplantaties.’
Bij een poeptransplantatie krijgt een patiënt voor een paar uur een dun slangetje in de neus dat via de slokdarm en maag naar de darmen loopt. ‘De darmen worden eerst schoongespoeld met water en daarna wordt er gezonde poep in gespoten,’ legt Nieuwdorp uit. De poep die de patiënt krijgt, is van een donor of van zichzelf. Het idee is dat ingebrachte gezonde donorpoep nuttige bacteriën bevat die de darmflora van de patiënt kunnen helpen herstellen.
‘Een poepdonor krijgt een zelfde soort screening als een bloeddonor,’ zegt Nieuwdorp. ‘Van iedereen die zich aanmeldt, is maar een op de tien geschikt. Dit komt doordat mensen bijvoorbeeld in het buitenland diarree hebben gehad. De kans op parasieten en verkeerde bacteriën is bij deze mensen te groot. We willen geen risico’s nemen. Donoren moeten verder geen darmkanker in de familie hebben, of andere darmklachten.’
Diabetes verbeteren
Patiënten met chronische diarree genazen snel na een eenmalige behandeling met andermans ontlasting. Nieuwdorp denkt dat de poeptransplantaties niet alleen een oplossing zijn voor chronische diarree, maar dat ze ook wel mogelijkheden bieden voor stofwisselingsziekten, zoals diabetes type1 en type 2, en leververvetting. ‘In het AMC kijken we of deze ziekten worden veroorzaakt door slechte darmbacteriën en of de veranderde darmbacteriesamenstelling niet een gevolg is van de ziekte,’ vertelt hij. ‘We doen poeptransplantaties om dit uit te zoeken.’
Recentelijk heeft Nieuwdorp nog onderzoek gedaan naar insulineresistentie bij mensen met diabetes type 2. Insulineresistentie betekent dat je lichaam ongevoelig is geworden voor je eigen insulineInsuline is een hormoon dat ervoor zorgt dat de hoeveelheid bloedsuiker in het lichaam kleiner wordt. Zodra je lichaam hier ongevoelig voor is, blijft er te veel bloedsuiker aanwezig, waardoor je hart- en bloedvaten, nieren en ogen kunnen beschadigen.. ‘We spuiten bij de patiënten met diabetes type 2 een stofje in om te meten hoeveel suiker de lever aanmaakt en hoeveel suiker er verbruikt wordt,’ legt Nieuwdorp uit. ‘Met rekenmethodes kun je dan achterhalen hoe gevoelig een lichaam is voor insuline. Aan dat onderzoek deden 36 patiënten mee. Twee derde hiervan kreeg donorpoep en een derde hun eigen poep. We zagen dat bij die twee derde de insulinegevoeligheid met 15 tot 18 procent toenam, waardoor de hoeveelheid bloedsuiker weer kan afnemen. Ze genezen niet helemaal, maar hun situatie verbetert tijdelijk. Bovendien konden we op deze manier vaststellen dat de poeptransplantaties even goed werken als medicijnen.’
Toch geen wondermiddel
De transplantatie zorgt niet voor bijwerkingen, wat volgens Nieuwdorp best wel indrukwekkend is, omdat je met goede maar ook slechte bacteriën werkt. ‘Het immuunsysteem houdt dit blijkbaar goed in toom.’ Nieuwdorp merkt wel op dat poeptransplantaties geen voordelen hebben boven de medicijnen.
‘Je kunt het nu niet als behandeling gaan gebruiken voor diabetes, want dan moeten mensen één keer per zes weken naar het ziekenhuis komen om via een darmsonde de behandeling te ondergaan,’ zegt hij. ‘De transplantatie is daarnaast niet heel fijn, mensen doen het niet graag. Het is uiteindelijk ook geen wondermiddel. Sommige mensen reageren er wel op en sommigen niet. We willen weten waardoor dit komt. Met dit onderzoek laten we eigenlijk vooral zien dat de darm heel belangrijk is, dat daar veel gebeurt. Voordat het onderzoek iets voor patiënten gaat betekenen, zijn we een stuk verder. Mensen met chronische diarree kunnen we wel al goed behandelen met poeptransplantaties.’
Placebo-effect tegengaan
Het poeptransplantatie-onderzoek heeft een groot placebo-effectHet placebo-effect houdt in dat bij mensen wel veranderingen zijn te zien nadat ze een injectie, pil of operatie hebben ontvangen die niet werkzaam zou moeten zijn. Maar omdat ze geloven dat het werkt, heeft het toch invloed., aldus Nieuwdorp. ‘Mensen hebben veel hoop voor deze behandeling. Toen poeptransplantaties echt bekend werden, kreeg ik heel veel patiënten op me af die dachten dat die transplantaties overal tegen zouden werken. In het buitenland zijn wel commerciële klinieken die naar die wensen van patiënten luisteren. Mensen willen vaak niet wachten totdat onderzoek echt laat zien dat iets werkt. Ze willen gelijk een oplossing voor hun ziekte.’
Het onderzoek naar poeptransplantaties is dubbelblind om het placebo-effect tegen te gaan. Nieuwdorp: ‘Dit betekent dat de ontvanger niet weet of hij of zij uiteindelijk eigen poep ontvangt of die van een gezonde donor. De arts weet dit tijdens de poeptransplantatie ook niet. Er is geloot of de ontvanger poep van de donor of zichzelf krijgt.’
Darmen en gevoel
Nieuwdorp wil ook weten wat voor effecten darmklachten hebben op het gevoel en gedrag van mensen. ‘De Griekse arts Hippocrates zei het al: alle ziekten beginnen in de darmen. Hij zei ook dat je darmen je gevoel beïnvloeden. Bij proefdieren is te zien dat ze zich depressiever gedragen wanneer ze darmklachten hebben. Ze hebben dan weinig serotonineSerotonine is een stofje in de hersenen waardoor we ons onder andere gelukkig voelen. in hun hersenen. Serotonine wordt in de darm gemaakt.’
‘We zijn nu zelf bezig met een combinatie van hersenscans en poeptransplantaties. Op de hersenscans lijken er zichtbare veranderingen aanwezig te zijn als mensen last hebben van hun darmen. Bepaalde receptorenReceptoren in de hersenen zijn plekken waar bepaalde stoffen zich kunnen binden en zo signalen kunnen doorgeven naar een andere plek in de hersenen. in de hersenen zijn dan bijvoorbeeld meer actief. Met dit soort onderzoek waarbij we direct de darmbacteriën van iemand veranderen via een poeptransplantatie, kunnen we uiteindelijk de link tussen de darmen en het brein duidelijker maken. Het is misschien mogelijk om gemoedstoestanden aan te passen met darmbacteriën.’
