Aannames over gender leiden tot lagere waardering vrouwelijke auteurs
Wat de meeste mensen als literair hoogstaande werken beoordelen, zijn boeken geschreven door mannen. Het is niet op basis van ‘literaire kwaliteit’ dat de vrouwelijke auteur over het hoofd wordt gezien, concludeert Corina Koolen in haar promotieonderzoek. Wat een werk literair maakt, hangt veel meer af van onze aannames over mannelijkheid en vrouwelijkheid.
Dat ons dagelijks leven vol zit met aannames over gender illustreert Koolen met iets wat ze vlak voor het gesprek meemaakte: ‘Ik was op zoek naar een pen in mijn tas en kwam als eerste een lippenstift tegen. Aan de hand daarvan zou je kunnen afleiden dat dit een typische vrouwentas is, maar er zitten ook veel neutrale objecten in, zoals sleutels, een agenda en een koptelefoon. De neiging is om vooral te focussen op dat typische object en daar conclusies uit te trekken in plaats ook van naar de grote groep neutrale objecten te kijken.’
Zo werkt het ook met literaire teksten, is een van de conclusies van haar onderzoek; wat we als literair zien laten we afhangen van onze vooronderstellingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid. ‘Ik onderzocht daarom enerzijds de positie van de vrouwelijke auteur en anderzijds de literaire kwaliteiten van een tekst.’
Hoe ben je te werk gegaan?
‘In 2013 is Het Nationale Lezersonderzoek uitgevoerd, waar zo’n 14.000 mensen aan hebben meegedaan. Over 401 romans die in de bestsellerlijsten hebben gestaan kregen deelnemers de vraag welke ze hadden gelezen en hoe literair ze die romans vonden. De twintig hoogst beoordeelde boeken bleken geschreven door mannen, de tien laagste door vrouwen. Gender speelt dus op een bepaalde manier een rol in wat we als literair beschouwen.’
Jullie hebben ook computeranalyses uitgevoerd?
‘Klopt. We zijn aan de slag gegaan met een corpus van vijftig andere romans die genomineerd waren voor de Libris of de AKO Literatuurprijs. Die lieten we analyseren door de computer, evenals de 401 romans uit Het Nationale Lezersonderzoek. Met een algoritme berekende het programma onder andere op basis van losse woorden of de tekst door een man of vrouw was geschreven. We wilden erachter komen in hoeverre de machine dat goed kon raden. Bij dat corpus van 401 boeken had de computer dat in 84% van de gevallen goed en bij het corpus van 50 boeken in 70% van de gevallen. In dat eerste corpus zaten boeken van allerlei genres en in dat tweede genre alleen literaire romans, waaruit blijkt dat minder goed te voorspellen is of een man of een vrouw een boek heeft geschreven als het genre niet meetelt.’
Een ander deel van het onderzoek richtte zich op welke woorden in elkaars buurt voorkomen. Daaruit kon Koolen verschillende onderwerpen afleiden, bijvoorbeeld met betrekking tot het leger of het gezinsleven. Bij enkele romans die door mannen waren geschreven bleek het zo te zijn dat er meer legergerelateerde onderwerpen voorkwamen en bij enkele vrouwen meer gezinsgerelateerde onderwerpen, maar dit vertelt niet het gehele verhaal. ‘Er was namelijk een groot cluster waar alles door elkaar loopt, wat we in een spectrum hebben gevisualiseerd.’
Wat is het belang van zo’n spectrum?
‘Wat telkens bleek is dat gemiddeldes niet genoeg zeggen – met zo’n spectrum komen nuances veel beter tot uiting. Denk aan het voorbeeld van de tas; er zitten vooral neutrale objecten in de tas, maar we focussen op de lippenstift als iets typisch vrouwelijks. De media benadrukken vooral de verschillen, waardoor het lijkt alsof mannen en vrouwen over hele andere onderwerpen schrijven. Die verschillen zijn er wel, maar ze zijn niet allesomvattend. Ik word eigenlijk ook een beetje moe van het heersende idee dat het vooral aan vrouwen zelf ligt dat ze zo weinig literaire prijzen krijgen, bijvoorbeeld omdat ze te weinig literaire boeken uitgeven. Er worden honderden literaire boeken per jaar gepubliceerd van vrouwelijke auteurs. Het wordt tijd dat we ophouden met naar de schrijvers zelf te wijzen.’
Kun je als lezer ook iets doen om je eigen aannames tegen te gaan?
‘Zeker! Je kunt bewuste keuzes maken in wat je leest en bijvoorbeeld vaker boeken van vrouwen te kopen. Ook wat betreft klassiekers, al zul je dan misschien harder je best moeten doen om vrouwelijke auteurs te vinden omdat we vooral mannen aangeboden krijgen. Daarnaast kun je wanneer je aan het lezen bent, doen alsof de auteur van het andere geslacht is en je afvragen of je het boek anders gaat lezen. Op die manier kun je je aannames bevragen.’
Corina Koolen promoveert vandaag om 11 uur op haar proefschrift Reading beyond the Female: The Relationship between Perception of Author Gender and Literary Quality.
