‘Te hoge verwachtingen bedreigen de democratie’
Daar waren de demonstranten weer afgelopen weekend, deze keer niet bij het Maagdenhuis, maar op de Roeterseilandcampus. Naast protesten tegen het bezuinigingsbeleid van de regering, werd er opnieuw meer democratie geëist. Maar hoe effectief is meer democratie eigenlijk?
Wellicht komen de ‘kampeeractie’ van afgelopen weekend en de eisen van de kampeerders nog aan de orde vanavond in een debat bij Spui25 dat is gewijd aan het nieuwe boek van de Rotterdamse filosoof en UvA-alumnus Gijs van Oenen. In zijn nieuwe boek Overspannen democratie keert Van Oenen de zaak eens om. Niet het tekort aan democratie is het probleem, maar juist het omgekeerde: er is intussen zo veel democratie en het succes ervan is – in elke geval in Nederland, maar ook in veel andere Westerse landen – zo groot dat het een probleem begint te worden. De democratie begint langzamerhand vermoeidheidsverschijnselen en slijtageplekken te vertonen wegen overenthousiast gebruik, is zijn stelling. ‘Ook de democratie kan oververhit raken.’ Van Oenen gaat hierover in debat met UvA-politicologen Sarah de Lange en Tom van der Meer.
Enthousiastelingen
Van Oenen verdedigt in zijn boek de stelling dat de democratie niet wordt bedreigd door Trumpiaanse tegenstanders van het systeem, maar juist door de enthousiastelingen die er (te) hoge verwachtingen van hebben. Er zijn mensen die er ‘alles uit willen halen wat erin zit’, waarna het iedereen te veel wordt en de democratie ons juist opbreekt, stelt hij. En inderdaad: de Westerse democratie kent tegenwoordig een scala aan instrumenten om de democratie verder op te pompen, te verfijnen en te verduurzamen en steeds meer mensen het gevoel te deel te zijn van de democratie.
‘Zo kennen we bindende referenda, het raadgevend referendum, het correctief referendum, volksinitiatieven, nieuwe partijen, nieuwe bewegingen, de direct gekozen burgemeester, participatie via sociale media, internetconsultaties en wat niet al,’ somt Van Oenen op. Het zijn allemaal uitvloeisels van democraten die de democratie hebben willen uitbouwen, verbeteren en finetunen. Maar levert het wat op, vraagt Van Oenen zich af.
Neoliberalisme
Van Oenen komt in zijn boek met een aantal argumenten voor hoe het overenthousiaste gebruik van de democratie in zijn ogen langzamerhand leidt tot problemen. ‘Het succes van de democratie keert zich tegen zichzelf,’ meent hij. Hij signaleert onder meer de democratie als een soort rupsje nooit genoeg. ‘We lijken van democratie nooit genoeg te krijgen. Maar hoe hoger de verwachting, hoe sneller en groter de teleurstelling.’
Daarnaast kan onze geavanceerde democratie ook door factoren van buitenaf worden gefrustreerd. Volgens Van Oenen is het neoliberalisme daarbij de grote boosdoener. Immers, daar is niet de democratische vormgeving van instituties dominant, maar marktverhoudingen. Ten slotte raken democratische verwachtingen tegenwoordig ‘snel geassocieerd met vormen van populisme’, in feite ‘de kern’ van de democratie, die haar pretenties echter vaak niet kan waarmaken.
Kloof te klein
Veel burgers hebben hoge verwachtingen van de democratie, maar de democratie vraagt ook iets terug: betrokkenheid, inzet en kennis. ‘Wij worden als burger “coproducenten van beleid”.’ Dat is eigenlijk te veel gevraagd, concludeert Van Oenen. ‘De kloof tussen burger en politiek is tegenwoordig niet te groot, maar juist te klein.’ Hij spreekt van ‘democratische metaalmoeheid’ van burgers omdat de last voor de medeverantwoordelijkheid voor en inrichting van de samenleving ons langzamerhand ‘te zwaar’ worden.
Debat Spui25, aanvang 20.00 uur. Aanmelden verplicht. Gijs van Oenen, Overspannen democratie. Hoge verwachtingen, paradoxale gevolgen (Amsterdam, 2018), 20 euro.
