Veehouderij is ‘reservoir voor nieuwe pandemieën’, zegt UvA-promovendus
De veehouderij is een bron van bekende en onbekende virussen. Daarom wordt virusonderzoek bij landbouwdieren steeds belangrijker om ons tijdig te kunnen voorbereiden op mogelijke pandemieën. UvA-promovendus Alba Folgueiras González deed er onderzoek naar. ‘Virussen zoals influenza vormen de grootste bedreiging.’
Landbouwdieren, zoals varkens en pluimvee, vormen een bron van ziekteverwekkers zoals het influenzavirus. Dit soort virussen muteren snel, kunnen van dier op mens overgaan en vormen daardoor een enorm risico voor de volksgezondheid. Het opsporen van die virussen en het bepalen van de mogelijke bedreigingen die zij vormen, is het werk van promovendus Alba Folgueiras González.
Wat maakt de opkomst van virussen zo onvoorspelbaar? Welke rol speelt de intensieve veehouderij hier precies in? En moeten we ons opmaken voor een nieuwe pandemie? Vijf vragen aan González.
Wat maakt het lastig om virussen zoals de vogelgriep onder controle te krijgen?
‘Met name in de wetenschappelijke gemeenschap is bekend dat influenzavirussen, waartoe de seizoensgriep maar ook de vogelgriep of varkensgriep behoort, moeilijk te controleren zijn. Hoewel zeldzaam hebben de laatste twee ook aangetoond dat ze mensen kunnen besmetten. Influenzavirussen kunnen zich zeer snel verspreiden via druppeltjes in de lucht die vrijkomen wanneer mensen met griep hoesten, niezen of praten. Bovendien muteren deze virussen heel vaak, net als SARS-CoV-2. Dat maakt het heel lastig om grip te krijgen op de verspreiding ervan.’
‘Neem bijvoorbeeld het griepvirus waarvoor ouderen jaarlijks gevaccineerd kunnen worden. Wat veel mensen niet weten, is dat dit vaccin elk jaar opnieuw moet worden gemaakt omdat het virus meerdere keren per jaar verandert en nieuwe varianten opduiken. Dat doen we aan de hand van voorspellingen en ontwikkelingen in andere delen van de wereld, maar het blijft elke keer weer onzeker in welke mate het vaccin zal werken.’
‘Daarnaast kost het ontwikkelen van een vaccin tijd, tijd waarin een virus zich al verder kan ontwikkelen dan de kennis waarmee we het vaccin willen maken. Dat maakt het onder controle krijgen van een uitbraak enorm lastig.’
De vogelgriepvariant H5N1 grijpt al enkele jaren om zich heen en heeft inmiddels geleidt tot 889 menselijke besmettingen en 463 sterfgevallen
wereldwijd. Begin deze maand werd het eerste menselijke sterfgeval door H5N2 gemeld in Mexico. Vorige week meldde de Europese Commissie 665.000 vaccins te hebben ingekocht om een mogelijke vogelgriep pandemie onder mensen te voorkomen.
Is elk virus even gevaarlijk?
‘Wat ik heel duidelijk in mijn dissertatie naar voren laat komen, is dat virussen niet per definitie kwaadaardig zijn. We weten dat er tal van virussen aanwezig zijn in ons lichaam, en in dat van dieren, die bijvoorbeeld samenwerken met het microbioom in de darmen en voordelig kunnen zijn. Ook in de oceaan en in de bodem zijn tal van virussen aanwezig die geen gevaar vormen voor de volksgezondheid.’
‘Niet alle virussen zijn er op gericht om hun gastheer snel te doden, omdat ze meer baat hebben bij het in leven houden van hun gastheer, waardoor ze zich beter kunnen verspreiden. Het influenzavirus bijvoorbeeld verspreidt zich gemakkelijk via luchtdruppels en kan muteren in nieuwe varianten, wat leidt tot grootschalige pandemieën. Het ebolavirus daarentegen is zeer dodelijk, maar verspreidt zich voornamelijk via direct contact met lichaamsvochten of bloed. Omdat ebola ernstige symptomen veroorzaakt die de slachtoffers snel uitschakelen, is de kans kleiner dat het zich wijd verspreidt, waardoor uitbraken gemakkelijker onder controle te houden zijn.’
‘De veehouderij is een reservoir voor nieuwe pandemieën,’ schrijf je in je dissertatie.
‘Klopt. Vogelgriep, varkensgriep en SARS-CoV2 zijn alle drie voorbeelden van zoönosen – virussen die van dier op mens zijn overgegaan – die te herleiden zijn naar een “dierenreservoir” zoals de veehouderij. Het zorgelijke is dat ziekten bij de mens uitgebreid zijn bestudeerd en we er veel over weten, maar bij dierziekten kennen we misschien slechts het topje van de ijsberg. Er zijn mogelijk nog veel virusvarianten die nog ontdekt moeten worden, maar die een risico kunnen vormen voor de volksgezondheid. We noemen al deze ongeïdentificeerde virussen virale donkere materie.’
‘Zoals ik eerder al zei dragen mensen en dieren allerlei virussen met zich mee die initieel niet per se schadelijk zijn. Daardoor is het ontzettend lastig om de ziekteverwekkers eruit te pikken; je bent op zoek naar een naald in een hooiberg. Daarnaast laten dieren, maar ook mensen, niet altijd symptomen zien dat ze ziek zijn. In zulke scenario’s betekent het dat we nauwelijks informatie hebben over de aanwezigheid van mogelijke schadelijke virussen.’
‘Gelukkig heeft de technologie een vlucht genomen de afgelopen jaren. We kennen nu bijvoorbeeld iets als Next Generation Sequencing, een veelgebruikte methode waarmee we razendsnel genetisch materiaal van mogelijke virussen kunnen isoleren en identificeren. Op die manier kunnen we de beetjes informatie die we vinden steeds beter en sneller linken aan bestaande of delen van bestaande virussen met behulp van grote databases en bioinformatica. Voor virusbestrijding is dit een belangrijke methode om vaccins te ontwikkelen.’
Dat klinkt als symptoombestrijding. Moeten we niet iets fundamenteels veranderen aan de schaal van de veehouderij?
‘Ik denk dat we zeker een aantal zaken moeten heroverwegen als het gaat om de intensieve veehouderij. Maar we moeten niet vergeten dat het ook een belangrijke rol vervult in de wereldwijde voedselvoorziening. Een van de dingen die ik zie, is dat boeren terughoudend zijn om ziektes te melden omdat ze bang zijn om hun veestapel en productie te verliezen door maatregelen van de gezondheidsautoriteitendan. Meer betrokkenheid tussen de landbouwindustrie en wetenschappelijk onderzoek is cruciaal om infectieziekten op te sporen en tegen te gaan voordat ze een risico kunnen vormen voor de volksgezondheid.’
‘Daarnaast is de veehouderij niet de enige bron van infectieziekten. Gezien mensen in delen van de wereld zich uitbreiden naar nieuwe gebieden, zoals regenwouden, komen we ook via die wegen in aanraking met nieuwe en onbekende virussen. We moeten ons dus niet alleen blindstaren op de veehouderij, waar al veel virussen zijn ontdekt en waar dieren beheerd worden in zeer gecontroleerde setting.’
Een reservoir voor een pandemie, veel nog onbekend, en de tijd lijkt te tikken. Moeten we ons niet ontzettend zorgen maken?
‘Ik denk dat we ons vooral zorgen moeten maken over de virussen die we al kennen en voortdurend muteren. Dat zijn de virussen, zoals (seizoens)influenza en corona, die de grootste gevaren hebben veroorzaakt in het afgelopen decennium. We kennen coronavirussen bijvoorbeeld al jarenlang als veroorzakers van gewone verkoudheid. Ik verwacht dat het reëel is om te denken dat we in de komende jaren te maken zullen krijgen met een nieuwe epidemie van deze groep virussen, en het zal aan ons zijn om het te stoppen voordat het pandemisch potentieel bereikt.’
‘Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat de SARS-CoV-2 pandemie ervoor gezorgd heeft dat we op allerlei terreinen ervaring hebben opgedaan om beter voorbereid te zijn op een nieuwe uitbraak. Kijk maar naar het handelen nu van de Europese Unie of de Wereldgezondheidsorganisatie. Zowel op persoonlijk vlak, de maatschappij, wetenschappers als de farmaceutische industrie hebben we kennis opgedaan van hoe om te gaan met een uitbraak. Daarnaast kunnen we met methodes als Next Generation Sequencing sneller dan ooit een vaccin klaar hebben om ons te beschermen tegen ziekteverwekkers. Dat is echt waanzinnig en iets om hoopvol over te zijn.’
Promotie Alba Folgueiras González op het proefschrift Virus discovery in farm animals - Uncovering hidden viral threats and their role in disease op donderdag 20 juni. Aanvang 16 uur. Locatie: Agnietenkapel.
