Windmolens staan in de weg van trekvogels. Waar komen de meeste botsingen voor?
Windmolens in Nederland liggen vaak op de route van de vogeltrek. Maar waar is het risico op botsingen nu het grootst? Dat brachten UvA-wetenschappers van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) in kaart voor Noord-Holland.
Trekvogels vliegen lang niet altijd boven de windmolens langs, blijkt uit onderzoek van de UvA. Sterker nog, zo’n 40 tot 80 procent van de vogels vliegt tussen de 50 tot 200 meter hoogte, precies ter hoogte van de rotorbladen van windmolens. Voor het eerst brachten de onderzoekers voor Noord-Holland in kaart waar en op welke hoogte trekvogels precies vliegen. Zes vragen aan UvA-promovendus Bart Hoekstra.
Hoeveel trekvogels komen er jaarlijks in botsing met windmolens in Nederland?
‘Dat is een hele moeilijke vraag. Daar wordt op een aantal plekken in Nederland lokaal onderzoek naar gedaan, door karkassen te tellen van vogels die onder windmolens liggen. Maar de schattingen daaruit lopen erg uiteen, de onderzoeken zijn zeer intensief en meestal van korte duur. Om een beeld te geven: per turbine zou je dode vogels aan kunnen treffen in een ‘valgebied’ van tien hectare, maar één hectare daarvan maandenlang doorzoeken naar vogeltjes van het formaat mus is al ontzettend intensief.’
‘Als ik toch een schatting moet geven zal het gemiddelde ergens tussen 5 en 20 vogels per turbine per jaar liggen.’
Hoe problematisch is dat, voor vogelsoorten?
‘Je moet het zien tegen de achtergrond van de enorme schaal waarop windenergie nu ontwikkeld wordt, wereldwijd. Langs de hele trekroute van vogels, op land en op zee, gaan er nog enorm veel windmolenparken gebouwd worden. Je kunt je voorstellen dat bepaalde vogelsoorten, waar het nu al slecht mee gaat, daar problemen van gaan ondervinden. Overigens is klimaatverandering voor vogels ook een groot probleem, dus is het belangrijk om windenergie zo vogelvriendelijk mogelijk te maken.’
Hoe kun je aanvaringen met trekvogels voorkomen?
‘Op verschillende manieren. Door windmolens anders in het landschap te positioneren of door ze stil te zetten wanneer er een piek is in de vogeltrek. Wij hebben gedacht: als we nu een kaart maken die weergeeft waar de vogeltrek precies plaatsvindt, dan kun je op basis daarvan een inschatting maken waar de kans op botsingen het grootst is. Zelfs als je niet weet hoeveel vogels er precies tegen windturbines vliegen, kan die kennis helpen aanvaringen te voorkomen.’
(Tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Wat viel op aan de kaart die jullie maakten?
‘Wat mij heel erg opviel was de hotspot in West-Friesland, de regio Hoorn, Andijk, Enkhuizen. Daar vindt een enorme nachtelijke vogeltrek plaats in het najaar. Dat had ik niet verwacht, maar achteraf gezien is het logisch. Het is een plek waar Noord-Holland uitsteekt in het IJsselmeergebied. En vogels zijn van nature geneigd om daar de kortste oversteek te maken over het water.’
‘Ook viel het me op dat het ten noorden van Amsterdam relatief rustig is qua vogeltrek: zowel in het voor- als in het najaar en zowel overdag als ’s nachts. Ik woon in Amsterdam-Noord en als ik rondfiets in het achterland zie je dat het qua broedvogels een heel vogelrijk gebied is, terwijl er tegelijkertijd dus niet veel vogeltrek plaatsvindt.’
Zullen overheden met deze informatie ervoor kiezen om windmolens stil te zetten tijdens de vogeltrek, windmolens ergens anders te plaatsen of weg te halen?
‘Dat is uiteindelijk aan de overheid en windparkeigenaren. Ons onderzoek is maar een klein puzzelstukje in een ontzettend complex vraagstuk. Hoe windmolens precies geplaatst worden heeft te maken met geluidsoverlast, slagschaduw, infrastructuur, aanvliegroutes van Schiphol, noem maar op.’
‘In Nederland staan de potentiële locaties voor windmolens eigenlijk al redelijk vast, en ik verwacht niet dat die snel zullen veranderen. Maar ik denk wel dat het kan helpen prioriteren in waar je windmolens tijdens de vogeltrek wel en niet stil kan zetten. Alle windparken tegelijk stilzetten is qua energievoorziening namelijk niet altijd een optie.’
‘In minder dichtbevolkte landen is misschien meer mogelijk. Daar kunnen dit soort vogeltrekkaarten gebruikt worden om locaties voor windmolenparken vroegtijdig te kiezen.’
In mei 2023 werden windparken op zee voor het eerst stilgezet om trekvogels een veilige overtocht te geven, dankzij het vogeltrekvoorspellingsmodel van de UvA. Wanneer kunnen we verwachten dat de eerste windmolens op land stilgezet gaan worden voor de vogeltrek?
‘Ik hoop ergens na 2026. We werken aan een voorspellingsmodel voor de vogeltrek op land, op basis van deze kaart en de weersvoorspellingen, maar die moet nog wel gemaakt worden. Ook is het besluitvormingsproces op land veel ingewikkelder omdat er veel meer partijen bij betrokken zijn.’
