‘Islamdebat leidt tot verkapt racisme’
Het islamdebat vernauwt onze blik. We denken in achterhaalde kaders en dat leidt tot verkapt racisme. Dat zegt Yolande Jansen, onderzoeker sociale en politieke filosofie aan de UvA. Vanavond is zij een van de sprekers tijdens een bijeenkomst in Spui25. ‘Geert Wilders staat duidelijk in die traditie.’
Jansen gaat in gesprek met theatermaker Ioana Tudor en cultureel antropoloog Sinan Çankaya, over de vraag of we ons in het publieke debat niet te veel op religie en seculariteit richten. Wat Jansen betreft wel: we zijn er te veel op gefocust. We worden ongemerkt geleid door oude denkpatronen die onze blik vertroebelen. Daardoor zien we niet dat we groepen mensen eigenlijk bestempelen op basis van ras en etniciteitDe bijeenkomst heet ‘Moslims in Nederland: hoe het Islamdebat onze blik vernauwt’ en zal om 20:00 uur aanvangen in Spui25. .
‘Het is een problematische gedachte dat mensen denken dat je kunt zeggen dat de islam een schadelijke ideologie is zonder dat je daarmee iets over moslims als groep zegt,’ legt Jansen uit. Dit soort religiekritiek is volgens Jansen ontstaan met de Verlichting. Binnen die religiekritiek namen het Jodendom en de Islam al gauw een speciale positie in. ‘Ze werden van het begin af aan geassocieerd met fanatisme,’ weet JansenDit is volgens Jansen aangetoond door wetenschappers die onderzoek hebben gedaan naar de geschiedenis van het antisemitisme..
‘Filosofen als Voltaire, Hegel en Kant deden dat al.’ Het zijn filosofen met een grote reputatie, en de manier van denken van die filosofen zie je nog steeds terug in het Nederlands debat over de islam. Bij Geert Wilders bijvoorbeeld, die steevast benadrukt dat hij het niet over moslims heeft, maar wel over de islam als fascistische ideologie.
Dat schuurt, vindt Jansen. Want moslims worden door dit soort uitspraken wel degelijk geraakt. Dat heeft te maken met een tweede denkpatroon. In de negentiende eeuw is een manier van denken ontstaan die leidt tot iets dat we nu textual slavery noemen: bevolkingsgroepen worden beoordeeld op basis van hun religieuze teksten. ‘De islam zegt dit, en daarom doen moslims dat,’ zegt Jansen. ‘Alsof religies mensen automatisch aanzetten om precies te doen wat er in de religieuze teksten staat.’
'Minder Marokkanen'
In die traditie staat Geert Wilders zelf ook, denkt Jansen. Hij redeneert ‘dat als je de islam kent, je ook precies weet wat moslims doen’. Hij zegt wel dat hij kritiek heeft op de islam als ideologie, en niet op moslims, maar dat is een trucje waar grote denkers al lang geleden doorheen hebben geprikt. Pierre BourdieuPierre Bourdieu (1930-2002) was een Franse socioloog, een van de invloedrijkste uit zijn vakgebied. Hij is vooral bekend vanwege zijn magnum opus ‘La distinction’. zei het al in Frankrijk, toen er in de jaren tachtig voor het eerst werd gediscussieerd over keppeltjes en hoofddoekjes in de publieke ruimte: ‘Het gaat de mensen niet om religie of seculariteit, maar om ras en afkomst, schreef Bourdieu.’
Dat deze manier van religiekritiek eigenlijk tot racisme leidt bleek anderhalf jaar geleden op een verkiezingsavond in een café in Den Haag, toen Geert Wilders beloofde om minder Marokkanen te ‘regelen’. Ineens maakte Wilders dat onderscheid tussen de islam en haar aanhangers niet meer en had hij het over een bevolkingsgroep. ‘Daarmee heeft hij een deel van zijn eigen truc ondermijnd,’ zegt Jansen.
Wat Jansen betreft zou het debat over de islam wat minder mogen, want het leidt tot een derde denkpatroon: we focussen constant op verschillen van mensen met een migratieachtergrond. We screenen ze om te kijken of ze wel net zo zijn als wij. Gewone burgers hebben zich deze denkwijze eigen gemaakt. En dat moet veranderen, zegt Jansen, ‘want als je te veel focust op de vraag of mensen al dan niet “geïntegreerd” zijn, of “erbij horen”, dan creëer je juist verschillen, en je houdt een machtsongelijkheid in stand die integratie juist in de weg staat.’
