Gedragswetenschappers worstelen met uitgesteld onderzoek
Veel gedragswetenschappelijk en ander persoonsgebonden onderzoek heeft door de coronacrisis flinke vertragingen opgelopen. Wat betekent dat voor onderzoekers? ‘Ons hele onderzoek raakte in de war. Het bewijs voor welke behandeling effectief is wordt nu een stuk zwakker.’
Promovendus gedragspsychologie Maud Hensums was op het moment van de eerste lockdown, inmiddels bijna twee jaar geleden, net bezig met een onderzoeksproject met proefpersonen. Zij deed onderzoek op een middelbare school naar pestgedrag en moest dat onderzoek afbreken. Het was de eerste pilot van een interventiestudie die op dertig scholen uitgerold zou moeten worden. Dat gaat er niet meer van komen. Hensums: ‘We hebben maandenlang met de handen in het haar gezeten en veel overlegd of het toch niet op een andere manier kon. Uiteindelijk hebben we gekozen voor iets meer zekerheid, en hebben we de studie afgeblazen. Dat was wel even slikken maar het heeft wel rust gebracht.’
Het schrijnende is volgens Hensums dat juist het praktische onderzoek waarmee jongeren geholpen kunnen worden door Covid wegvalt. Zelf is ze volledig overgeschakeld naar theoretisch onderzoek waaronder een studie over hoe YouTube-vloggers omgaan met Covid-maatregelen en de invloed op jongeren. Hensums: ‘Er waren veel studenten die moeite hadden om aan data te komen voor hun scriptie. Dus ik had op een gegeven moment een team van acht studenten die YouTube-filmpjes aan het coderen waren.’
Hensums is niet de enige. Het uitstellen van onderzoek door de coronacrisis veroorzaakt stress en bezorgdheid bij onderzoekers in alle lagen, van promovendi tot hoogleraren en van onderzoekers met tijdelijke contracten tot gevestigde onderzoekers.
Topsport
Volgens hoogleraar ontwikkelingspsychologie Bram Orobio de Castro heeft de coronacrisis het onderzoek met kinderen en proefpersonen veel ingewikkelder gemaakt. Zijn onderzoeksgebied ondervindt volgens hem veel grotere gevolgen dan bijvoorbeeld een natuurkundig onderzoek naar vloeistofdynamica in een laboratorium, waar je gewoon mee door kunt gaan.
Orobio de Castro’s team kon met een Vici-subsidie ter waarde van 1,5 miljoen euro van wetenschapsfinancier NWO onderzoek doen naar therapieën voor kinderen met gedragsproblemen. De eerste lockdown kwam voor hen midden in de klinische trialsEen klinische trial is een wetenschappelijke methode om te testen of een behandeling werkt. De deelnemers worden in twee groepen verdeeld waarbij één groep de behandeling krijgt, en de andere groep een placebo., waardoor kinderen niet meer naar de behandeling konden komen. Orobio de Castro: ‘Daardoor kwam de hele systematiek van de klinische trials in de war. Uiteindelijk maakt dat het bewijs voor welke behandeling effectiever is een stuk zwakker.’
Om aan voldoende deelnemers voor het onderzoek te komen moest Orobio de Castro zijn onderzoek verlengen. Bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) kreeg hij geen gehoor. Orobio de Castro: ‘Precies wanneer we de NWO het hardste nodig hadden kregen we oorverdovend stilte. Op hetzelfde moment zegt de NWO-directeur in de krant, “wetenschap is topsport”. Maar als we hier proberen topsport te doen, is de scheidsrechter even niet thuis.’
Het onderzoek van Orobio de Castro werd verstoord tijdens de klinische trials en het was lang onduidelijk hoe het onderzoek vervolgd kon worden: ‘We willen door met effectieve behandeling voor kinderen met gedragsproblemen. Die kans is nu een beetje verkeken, daar heb ik nu wel stress van. Hoe vinden we nu de mogelijkheden om toch de behandeling voor kinderen alsnog te verbeteren met onderzoek? Dat is een gemiste kans, die Vici-beurs krijg je maar één keer.’
Geen extra aandacht
Orobio de Castro had juist nu verwacht dat er enorme aandacht zou zijn voor sociaal- en medisch onderzoek, en voor de geestelijke gezondheid van kinderen, zegt hij. ‘Ook bijvoorbeeld bij NWO als subsidiegever. Maar we kwamen samen met al het andere onderzoek op één stapel te liggen.’
Naast de gevolgen voor de wetenschappers, remt het uitgestelde onderzoek verder ook de wetenschappelijke kennis over ontwikkeling van kinderen, zeggen onderzoekers in de psychologie. Hoogleraar cognitieve gedragstherapie voor angststoornissen bij kinderen Lisbeth Utens: ‘Tijdens corona hebben er veel meer kinderen angstklachten ontwikkeld. Er waren 60 procent meer crisisaanmeldingen, het aantal angst- en depressieklachten is verdubbeld, het is code zwart in de jeugdzorg. Als straks iedereen over de Covid heen is, dan komt er nog een golf met psychisch leed erachteraan.’
Buffelen
Nog steeds lopen onderzoekers vertraging op. Utens begeleidt drie extern gefinancierde promotietrajecten naar kinderen met selectief mutismeSelectief mutisme is een ontwikkelingsstoornis waarbij een kind niet durft te spreken in situaties waar het van hem verwacht wordt., misofonie en tics. Het onderzoek naar selectief mutisme volgde de behandelding van kinderen op school, dat moest met de sluiting van de scholen helemaal online gaan. Utens: ‘Met kleine kinderen die niet durven te praten was dat een hele uitdaging, de resultaten zijn nu vertekend.’
Voor de groepsbehandelingen voor tics en misofonieMisofonie betekent letterlijk ‘haat tegen geluid’. Mensen reageren, met woede, haat of walging op vaak menselijke geluiden, vaak smakgeluiden. komen kinderen en ouders uit het hele land bij elkaar. ‘De behandelingen bij de kinderen gaan door, maar in een grotere zaal op anderhalve meter afstand. Oudersessies doen we niet meer live. De behandelaren kunnen niet altijd afstand houden, die staan daar met face shields en mondkapjes op. Er moet steeds veel geïmproviseerd worden, omdat kinderen vanwege besmettingen thuis of op school in quarantaine moeten. We proberen het met hangen en wurgen om het zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen, maar het blijft buffelen. We hebben al een half jaar vertraging.’ Subsidiegever het Fonds SGS Zilveren Kruis stemde toe met een budgettair neutrale verlenging, maar dat is geen extra financiering. Van Amsterdam UMC ontving Utens wel wat compensatie.
Forse vertragingen
Hoogleraar en opleidingsdirecteur van de afdeling psychologie Frenk van Harreveld ziet de grote vertraging bij psychologie. ‘Ik denk dat wij binnen de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (FMG) bovengemiddeld zwaar getroffen zijn, met ongeveer veertig projecten die forse vertraging hebben opgelopen.’
Niet alle typen onderzoek in de psychologie zijn even zwaar getroffen. Van Harreveld: ‘Ikzelf heb afgelopen anderhalf jaar misschien wel meer onderzoek gedaan dan ooit. We hebben veel onderzoek gedaan naar wat maakt dat mensen zich aan de Covid-regels houden, of waarom mensen zich wel of niet willen laten vaccineren. Dat doen we ook met online enquêtes.’
Hoeveel geld de onderzoekers uiteindelijk terugkrijgen voor de vertragingen is nog niet duidelijk. Orobio de Castro heeft met hulp van de UvA en de UU en met ‘veel gesprokkel’ het onderzoek iets kunnen rekken. ‘Maar we hebben niet kunnen doen wat we van plan waren.’
De UvA sprong financieel bij om vertragingen van extern gefinancierde onderzoekers de mogelijkheid te geven door te gaan met het onderzoek. Van Harreveld: ‘We hebben op verschillende momenten tijdens de pandemie bij onderzoekers geïnventariseerd hoeveel vertraging ze hebben opgelopen, gemiddeld vaak een halfjaar. Om die projecten verlenging te bieden hebben we een reservering gedaan in onze financiële reserves. Dat is een heel dure operatie. We hebben op dit moment een kleine twee miljoen gereserveerd voor Covid-vertraging.’
Het NWO heeft in juni 2020 twintig miljoen extra vrijgemaakt voor onderzoekers die in de laatste fase van hun onderzoek vertraging hebben opgelopen. NWO-woordvoerder Poppy Savenije: ‘Dat is een budget dat uit andere geldstromen komt. Dat betekent ook dat we onder de streep minder geld beschikbaar hebben voor reguliere wetenschapsfinanciering omdat er geen extra middelen beschikbaar zijn gekomen. Het was een lastig speelveld, want we wilden mensen helpen, maar we wilden geen andere mensen benadelen die rekenen op reguliere financiering en in de toekomst geld willen aanvragen.’
Sigaar uit eigen doos
Of de UvA uiteindelijk nog een vergoeding krijgt van NWO om de vertraging van NWO-projecten op te vangen is nog niet bekend. Van Harreveld: ‘Vanuit NWO hebben we wel iets gekregen, maar niet bij benadering genoeg om de totale vertraging op te vangen. Het NWO, net als alle Europese subsidies, biedt vooral budgettair neutrale verlengingen. Dat is toch een soort sigaar uit eigen doos, je mag langer over het onderzoek doen, maar je krijgt er geen geld voor.’
Vanuit de afdeling financiën van de UvA wordt wel gekeken naar de schade als gevolg van het uitgestelde onderzoek voor interne en externe projecten, meld persvoorlichting. Een actualisatie daarvan wordt ongeveer eind januari 2022 verwacht.
Hoe het beter had gekund? Orobio de Castro: ‘Door gewoon sneller te schakelen met de subsidiegevers. Per project bekijken: hoe lossen we dat op. En extra aandacht voor de klinische studies met mensen, omdat dat toch wel de zwaarst getroffen hoek is.’
