UB-boekentips | ‘Zhadan laat zien dat er geen helden bestaan in een oorlog’
In het kader van het project Up for GrabsVoor Up for Grabs tipt iemand met een binding met de UvA een boek uit de UB. Het boek staat op een vitrine in de UB met daarin een mini-expositie die een relatie heeft met het boek en de geïnterviewde. Boeken kunnen direct worden geleend. Elke drie weken is er een nieuw boek Up For Grabs. vraagt de Universiteitsbibliotheek (UB) boekentips aan mensen die verbonden zijn aan de UvA. Deze week: assistent-professor politicologie Olga Burlyuk over de Oekraïense schrijver Serhiy Zhadan. ‘Oekraïne is niet up for grabs.’
Olga Burlyuk (1986) is sinds januari dit jaar assistent-professor bij politicologie aan de UvA. Nog geen twee maanden na haar aantreden brak de oorlog uit in haar geboorteland en sindsdien hopt ze van de ene virtuele meeting naar de andere vanwege haar expertise. Burlyuk beveelt al het werk aan van de Oekraïnse schrijver, dichter, musicus en politiek activist Serhiy Zhadan. De keuze voor het project Up for Grabs viel uiteindelijk op het boek Voroshilovgrad.
Burlyuk is afkomstig uit Kamyanets-Podilsky, een provinciestad ten noorden van de Roemeens/Moldavische grens. Ze vertrok twaalf jaar geleden uit Oekraïne en vestigde zich in Brussel waar ze haar PhD haalde op de Brusselse campus van de Universiteit van Kent (VK). Ze woont nog steeds met haar man en twee jonge kinderen in de Europese hoofdstad. Burlyuk promoveerde op het gebied van Internationale Betrekkingen. Haar dissertatie ging onder meer over de relatie tussen de Europese Unie en Oekraïne wat betreft recht.
Na haar promotie werkte ze zeven jaar als postdoctoraal onderzoeker bij de universiteit van Gent. Burlyuk is een groot liefhebber van zowel de boeken van Zhadan (1974) als van de persoon zelf: ‘En eigenlijk vind ik zijn persoon nog interessanter dan zijn boeken. Hij is dichter, schrijver en muzikant en intellectueel en cultureel zeer onderlegd. Hij schrijft en praat steevast in het Oekraïns – dat deed hij ook al voor de oorlog van 2014 waarbij het strijdtoneel de regio Donbas was waar Zhadan zelf vandaan komt. Door Oekraïns te praten claimt hij zijn identiteit en laat hij bovendien zien dat niet iedereen uit het oosten van het land pro-Russisch is.’
Sociale thematiek in het oosten van Oekraïne
Volgens Burlyuk zijn de boeken van Zhadan zeker in deze tijd een must. ‘Zijn boek The Orphanage biedt bijvoorbeeld een humane kijk op de oorlog van 2014 in de regio Donbas. Het gaat over een jongeman die in de oorlogszone een kind – zijn neefje – op moet halen bij een weeshuis. Het is een menselijk verhaal dat laat zien dat er geen helden bestaan in een oorlog maar dat het allemaal draait om de wil om te overleven; om je familie te redden bijvoorbeeld.’ Het boek Voroshilovgrad gaat over de sociale thematiek in het oosten van het land.
De titel verwijst naar de Oekraïnse naam van de stad waar Zhadan opgroeide en die nu Luhansk heet. Deze stad ligt ook in de provincie Donbas, een van de eerdere veroveringen van Poetin. Volgens Burlyuk is Zhadan onlangs door Polen genomineerd als kandidaat voor de Nobelprijs voor de literatuur. Burluyk: ‘Ik denk niet dat hij die prijs gaat krijgen maar hij verdient hem zeker.’ De schrijver verblijft nu nog steeds in zijn huidige woonplaats, de zwaarbevochten stad Kharkiv in het noordoosten van Oekraïne, een stad met bijna 1,5 miljoen inwoners. Burluyk: ‘Zhadan werkt daar samen met vrienden als vrijwilliger om mensen te helpen die dat nodig hebben, terwijl de stad onder vuur ligt. Hij twittert voortdurend over de situatie. In een van die tweets schrijft hij: ‘We hebben gekozen voor Europa en daar betalen we nu een hoge prijs voor’.’
Desinformatie
Werd Burlyuk overvallen door de oorlog? ‘Niemand was echt verrast, maar iedereen is wel geshockeerd. Drie dagen voor de oorlog werd in mijn ouderlijk huis in Kamyanets-Podilsky net een renovatie opgestart. Nu verblijft mijn moeder met een deel van de familie – die andere plekken in het land zijn ontvlucht naar de nu nog betrekkelijk veilige stad – in een half opgebroken huis. Het enige dat ze kunnen doen is in angst afwachten wat komen gaat. Vlak voor dit gesprek meldde mijn moeder dat het luchtalarm weer afging en ze naar de schuilkelder moesten.’
Wat moet er volgens Burlyuk gebeuren om een eind aan het geweld te maken? Enigszins verbeten: ‘Rusland moet gewoon stoppen. Zonder Rusland is er geen oorlog. En alle desinformatie moet zoveel mogelijk worden ontkracht. Voor de inval zou er sprake zijn van een crisis in Oekraïne maar er was helemaal geen crisis. Het ging prima met het land. Er is ook geen sprake van een conflict tussen Rusland en Oekraïne. Deze oorlog draait niet om een eilandje in de zee waar twee landen om strijden. Het gaat om het niet erkennen door Rusland van een soeverein land. Het is ook niet echt een oorlog. De landen bombarderen elkaar niet. Het is een eenzijdige invasie en een bezetting.’
Maar hoe heeft het zover kunnen komen? Burlyuk: ‘Rusland is in 2008 Georgië binnengevallen en heeft de Donbas-regio en de Krim geannexeerd in 2014; iedereen stond erbij en keek ernaar. Niemand heeft Poetin ooit gestopt en hij kon dus gewoon zijn gang blijven gaan. Dit is het gevolg van het voortdurend wegkijken door de rest van de wereld.’
18 miljoen mensen op de vlucht
Niemand weet de uitkomst, ook Burlyuk niet. ‘Ik hoop dat de Russische bevolking in verzet komt en de oorlog van binnenuit wordt gestopt.’ Burluyk gaf onlangs een indringend en uitgebreid interview aan het Vlaamse weekblad Humo. ‘Ik vertelde tijdens dat interview dat mensen in Nederland en België geen idee hebben hoe groot Oekraïne is en 45 miljoen mensen telt. En de meeste mensen denken dat de oorlog heel ver weg is maar ook dat is een misvatting,’ zegt Burluyk terwijl ze onwillekeurig de ketting aanraakt met daaraan een hangertje in de vorm van haar geboorteland.
Er zijn inmiddels meer dan vier miljoen mensen het land ontvlucht. Maar dat is volgens Burlyuk nog niets vergeleken bij wat er in het land zelf gebeurt. ‘Binnen Oekraine zijn inmiddels 18 miljoen mensen op de vlucht. Die moeten ook ergens terecht kunnen. Het is rampzalig.’ Aan het eind van het interview refereert Burlyuk nog even aan de naam van dit project: Up for Grabs. ‘Deze uitdrukking triggerde me: zal Rusland Oekraïne ‘grabben’ of zal het westen het land claimen? Oekraïne is echter een soeverein land en is zeker niet Up for Grabs.’
De auteur van dit artikel, Janna van Veen, werkt bij de Universiteitsbibliotheek en is daarnaast freelance journalist.
