‘Werken aan duurzame chemie kan het best in samenwerking met de industrie’
Sinds de UvA heeft aangekondigd voorlopig geen nieuwe samenwerkingen meer te starten met Shell of soortgelijke bedrijven, verschijnt het ene na het andere opinieartikel van wetenschappers. Is Shell echt nodig voor het UvA-onderzoek naar de energietransitie?
We moeten af van het beeld dat ‘wereldvreemde wetenschappers’ zich laten beïnvloeden door Shell, stelt hoogleraar katalyse Joost Reek (Van ‘t Hoff Institute for Molecular Sciences (HIMS)). ‘Ik heb het geld van bedrijven niet per se nodig om een onderzoeksgroep te draaien,’ zegt hij. ‘En een beetje meer vertrouwen in de wetenschappers dat zij goede morele keuzes maken, dat mis ik eigenlijk ook wel.’
Reek werkt onder andere aan katalysatoren voor de productie van waterstof. Het is essentieel voor de opschaling van waterstofproductie om dit samen te doen met bedrijven zoals Shell, zegt hij. Zijn demonstratieopstelling in het lab produceert 0,10 gram waterstof per dag. Shell bouwt op dit moment de grootste elektrolyser in Europa op de Tweede Maasvlakte in Rotterdam die in 2025 60.000 kilogram waterstof per dag moet gaan produceren. En dat is nog minder dan 1 procent van de totale dagelijkse energiebehoefte van Nederland.
Met de expertise in katalysatoren aan de UvA kan waterstof mogelijk efficiënter geproduceerd worden. ‘Als we hier de waterstofproductie naar 0,12 gram kunnen verhogen, een twintig procent rendementsverbetering, dan gaat de campagnekurk eraf. Maar dan maken we nog steeds geen 60.000 kg per dag.’ Daarmee wil Reek zeggen, er zijn bedrijven zoals Shell nodig om op te schalen. ‘Als we dit zelf willen ontwikkelen zijn we vijftien jaar verder. Shell heeft de expertise en het kapitaal, en bovendien al tussenstappen gezet.’
Een plan
Reek spreekt voor de hele onderzoeksgroep duurzame chemie, een speerpunt van de UvA waar zo’n twintig vaste wetenschappers aan werken. ‘Als je aan duurzame chemie werkt, moet je rekening houden met de toepassing. En dat kan het beste in samenwerking met de industrie.’
Het totale bedrag dat Shell investeert in de Nederlandse universiteiten is 6,5 miljoen euro (2022). Het grootste deel daarvan gaat naar de technische universiteiten in Nederland, slechts een klein deel gaat naar de UvA. Samenwerkingen tussen de UvA en de fossiele industrie bedragen minder dan een tiende procent van de jaarbegroting, laat de UvA weten aan de Volkskrant.
Het besluit van de UvA om nieuwe samenwerkingen met de fossiele industrie voorlopig niet te starten viel dan ook niet in goede aarde, zoals blijkt uit de open brief waarin dertig wetenschappers een lans braken voor samenwerking met grote bedrijven zoals Shell. Reek: ‘Kom eens met een alternatief. Als je dit niet wil, hoe dan wel? Ik wil graag een realistisch plan zien.’
‘Er zijn hier geen gemakkelijke opties,’ reageert Fabian Dablander, onderzoeker psychologische methoden bij FMG en lid van de actiegroep Scientist Rebellion. ‘Maar wat duidelijk is, is dat als we de fossiele brandstoffenindustrie als betrouwbare partner blijven zien, we de energietransitie niet op tijd zullen realiseren.’
Er is genoeg bewijs dat aantoont dat Shell – die misinformatie financiert, lobbyt tegen klimaatbeleid, de olie- en gaswinning uitbreidt en overal ter wereld wordt aangeklaagd wegens schade aan ecosystemen en schending van mensenrechten – niet geïnteresseerd is in de energietransitie. Wij sluiten ons aan bij meer dan 800 academici uit alle disciplines om universiteiten aan te sporen de banden met deze industrie te verbreken.’
Waar wetenschappers op de UvA nu van mening over verschillen, volgens Dablander, is de vraag of radicale actie nodig is om het klimaat te redden of dat we, in zijn woorden, blijven ‘doormodderen’. ‘De IPCC-rapporten zijn er heel duidelijk over dat radicale maatregelen nodig zijn. We moeten overgaan in een crisismodus. Dat betekent onder meer stoppen met het subsidiëren van fossiele brandstoffen en belasting heffen op de enorme winsten van de fossiele industrie. Die besparingen zouden dan besteed kunnen worden aan het massaal uitrollen van duurzame energie en het financieren van onderzoek met partijen die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn in de energietransitie. We moeten ons niet langer laten misleiden tot uitstel door fossiele brandstofbedrijven. Universiteiten zouden het voortouw moeten nemen.’
Begrijp me niet verkeerd, het is het goed dat klimaatactivisten aan de bel trekken, zegt Reek. ‘Maar daarna moet je een hele scherpe analyse maken om de juiste beslissingen te kunnen nemen. Anders help je het klimaat niet vooruit.’
De UvA is betrokken bij vier NWO-gefinancierde projecten waar Shell één van de samenwerkingspartners is.
Project: Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consorium (ARC CBBC), consortium van universiteiten en bedrijven, TU/e, UU en RUG zijn de trekkers
Doel: Chemie verduurzamen
Wie: Joost Reek, Bas de Bruin, Peter Bolhuis en een aantal promovendi
Project: AquaConnect, consortium van universiteiten en bedrijven, onder leiding van de WUR
Doel: Onderzoek doen naar het zuiveren van brak water en afvalwater
Wie: Annemarie van Wezel, hoogleraar Environmental Ecology
Project: Propelling Analysts by Removing Analytical-, Data-, Instrument-, and Sample-related Encumbrances (PARADISE)
Doel: meetapparatuur en software ontwikkelen voor geautomatiseerde analyse van kleine hoeveelheden complexe moleculen voor medische toepassingen, energiedragers en het forensisch onderzoek naar explosieven.
Wie: Hoogleraar forensische chemie Arian van Asten (kartrekker), Ron Peters, Peter Schoenmakers, Bob Pirok
Project: ‘A radical approach to methane activation and functionalization’
Doel: Fundamentele nieuwe manieren ontdekken om broeikasgas methaan (of biogas) om te zetten in hoogwaardige producten.
Wie: Chris Slootweg, universitair hoofddocent fysische organische chemie en promovendi
Grijs gebied
‘De discussie wordt heel zwart-wit gevoerd: wel of niet samenwerken met Shell,’ constateert Peter van der Donk, externe samenwerkingen van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) en ondertekenaar van de eerdergenoemde open brief. ‘Maar het is een heel grijs gebied. Waar begint en eindigt de fossiele industrie?’
Van der Donk werkt aan een lijst met alle samenwerkingen tussen de UvA en de fossiele industrie, op aanvraag van de actievoerders. ‘We zijn nu aan het kijken of we alles in kaart kunnen brengen, ook de afstudeerders en de stages.’ Afhankelijk van de definitie voor ‘samenwerking met de fossiele industrie’ kan het samenstellen van die lijst veel tijd kosten. ‘Het gaat ook over vragen zoals, tel je het gebruik van fossiel ook mee? Daarnaast investeert Shell in van alles en nog wat. En wat doen we met BP, de NAM, de boeren, Tata Steel… Afgelopen maandag hadden we een discussie over Albert Heijn vanwege de zogenoemde woekerwinsten.’
Daarnaast zijn er volgens Van der Donk maatregelen genomen om de academische integriteit te waarborgen. Van der Donk: ‘Er worden allerlei voorwaarden gesteld aan projecten waarbij wij samenwerken met private partijen. Zo wordt in overeenkomsten vastgelegd dat de resultaten gepubliceerd moeten worden en uitvindingen niet in een la mogen verdwijnen’.
Sterrenkoepel
Hoe gaat Peter van Tienderen, decaan van FNWI, om met de uiteenlopende standpunten op de faculteit? ‘Het is goed dat de discussie gevoerd wordt. Maar je moet je realiseren dat als er ergens een algemeen verbod op wordt afgekondigd, dat dat directe gevolgen heeft voor een aantal mensen. Je ontzegt een onderzoeker om onderzoek te doen of een student om een stage te lopen. Het is een dilemma waarover we in gesprek moeten gaan en waarop binnenkort een antwoord moet komen.’
Volgens van Tienderen is de discussie groter dan de huidige samenwerkingen die met Shell lopen, ‘waar ik overigens volledig achtersta’. ‘Een moratorium afkondigen is een politiek statement. Die emotie begrijp ik wel. De vraag is alleen, wie beslist er uiteindelijk? Ik vind het prima als UvA-medewerkers meedoen aan acties tegen de fossiele industrie. Maar dat betekent nog niet dat anderen niet kunnen samenwerken vanuit hun expertise aan slimmere manieren om de energietransitie te versnellen. We kunnen op de bètafaculteit in de sterrenkoepel naar sterren gaan kijken – (en dat doen we ook graag) maar uiteindelijk lossen we daar het klimaatprobleem niet mee op. In de huidige maatschappij zul je compromissen moeten sluiten.’
Toch ziet Van Tienderen ook overeenkomsten in de discussie. ‘De motivatie om oplossingen te bedenken is bij iedereen aanwezig. Uiteindelijk is het een kwestie van of je er vertrouwen in hebt dat Shell de resultaten zal gebruiken om de transitie te versnellen. Verschil van mening zal naar mijn verwachting blijven bestaan.’
Reek laat weten binnenkort een project te willen starten met economen en psychologen om te onderzoeken hoe realistisch het is om op grote schaal technologieën te ontwikkelen en uit te rollen zonder grote partijen als Shell. Reek: ‘Wij bèta’s denken te weten dat dat niet mogelijk is. Nu gaan we dat becijferen met economen om te kijken of we dat ook hard kunnen maken.’
