Etiketjes plakken via TikTok
Het gebruik van TikTok en Instagram voor een zelfdiagnose van ADHD, autisme of depressie is populair. Maar wat zijn de kanttekeningen? ‘Iemand kan zomaar beweren dat je tegen ADHD dagelijks een fles jenever moet drinken.’
Een twintiger – petje, witte hoodie – zit duimendraaiend voor de camera. Hij heeft ADHD paralysis, zegt hij: zijn hoofd barst van de gedachten, maar zijn lichaam is frozen, en dat allemaal omdat later die middag een pakketbezorger komt. Wat herkenbaar, schrijft een verbaasde kijker onder de TikTok-video. ‘Ik heb dit ook, maar ik dacht dat ik lui was.’
De videomaker is Connor DeWolfe, een Amerikaanse TikTok-ster (ruim vijf miljoen volgers) die video’s maakt over ADHD en depressie. Hij is niet de enige: op sociale media als TikTok en Instagram is het aantal ‘mental health advocates’ de laatste jaren rap gestegen. Ze beschrijven symptomen en geven tips bij depressie, OCD, autisme, verlatingsangst of trauma. Vrijwel overal is een video voor of post over te vinden, lang hoef je niet eens te zoeken.
Jongeren weten TikTok – waarvan het aantal Nederlandse gebruikers steeg van 0,8 miljoen in 2020 naar ruim 4 miljoen in 2023 – steeds beter te vinden bij mentale problematiek, zeggen ook experts. Een zelfdiagnose is snel gesteld. Ook Kim van Gennip, afdelingshoofd studentenpsychologen, hoort dat UvA-studenten steeds vaker met een zelfdiagnose bij de studentenpsycholoog binnenlopen. ‘Maar onze studentenpsychologen diagnosticeren niet, dus mogelijk zijn zelfdiagnoses binnen de GGZ meer onderwerp van gesprek.’
Iemand die de filmpjes regelmatig kijkt is de 21-jarige UvA-student Sophie Alsbach (interdisciplinaire sociale wetenschap). Niet zonder reden: ze vermoedt dat ze ADHD heeft, gezien haar broertje en vader allebei zijn gediagnosticeerd en onderzoekers denken dat erfelijkheid bij ADHD een grote rol speelt ‘Ik herken kenmerken, zoals de ADHD paralysis’, zegt ze. ‘Dat houdt in dat ADHD’ers iets productiefs willen doen, maar geen energie hebben om ermee te starten. Tijdens het studeren komt het vaak voor dat ik compleet vastloop.’
Over ADHD-symptomen zijn online ook veel memes te vinden, zegt ze, met grapjes over extreem uitstelgedrag en dromerigheid. Het geeft erkenning: zelf schrijft ze essays ook op het laatste moment, haar scriptie voelde als een race tegen de klok en bij hoorcolleges kan ze zich niet concentreren. Een ‘echte’ diagnose vindt ze onnodig. ‘Ik ben afgestudeerd, dus ik heb de diagnose niet nodig om bijvoorbeeld extra tijd te krijgen. En ik zou sowieso geen pillen willen slikken.’
- Heeft deze persoon bewijs voor de claims die gemaakt worden?
- Is de informatie gebaseerd op meer dan alleen de ervaring van de mediamaker?
- Klopt de informatie met die van andere betrouwbare kwaliteitsbronnen?
- Wordt de mediamaker betaald door externe partijen?
Keurmerk
Psychiatriehoogleraar Claudi Bockting van het Amsterdam UMC, tevens klinisch psycholoog en co-directeur van het Centre for Urban Mental Health, hield met collega’s de toename van online content over mentale gezondheid in de afgelopen jaren scherp in de gaten. Ze zagen dat jongeren zichzelf inderdaad vaak diagnosticeren. ‘Het mooie aan sociale media is dat accounts makkelijk heel veel mensen bereiken en je zo lotgenoten kunt vinden’, begint ze.
Jezelf diagnosticeren vindt Bockting echter een minder goed idee. Zo is het maar de vraag of informatie van ‘mental health influencers’ altijd klopt, zegt ze. ‘Er is geen keurmerk voor of toezicht op deze accounts. Iemand kan makkelijk beweren dat je tegen ADHD dagelijks een fles jenever moet drinken. Dat lijkt me een slecht idee.’ Daarbij is er een privacyvraagstuk. ‘Sociale media voelen wellicht veilig, maar zijn dat niet. Je weet niet waar jouw persoonlijke informatie en comments terechtkomen. Wil je echt dat jouw zelfgestelde ‘diagnose’ bij een Amerikaans of Chinees techbedrijf belandt? Je weet niet wat er met jouw data gebeurt.’
Meer dan de helft van de Nederlandse jongvolwassenen (16 tot en met 25 jaar) zei in 2022 psychische problemen te ervaren, zo blijkt uit de Corona Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen van GGD’en en het RIVM. De organisatie wierf vorig jaar bijna 70.000 jongeren via sociale media en offline kanalen voor het onderzoek. Bijna tweederde van de ondervraagde jongvolwassenen zei eenzaam te zijn, en de helft van de jongeren met psychische klachten zei ‘een enkele keer’ tot ‘heel vaak’ last te hebben gehad van suïcidale gedachten. Deze gedachten kwamen vaker voor bij vrouwen en alleenwonende jongvolwassenen. Een kanttekening is dat jongeren met een slechtere mentale gezondheid zich mogelijk vaker hebben aangemeld voor het onderzoek.
Ook het Bureau Studentenartsen van de UvA aan de Oude Turfmarkt stelde eerder in Folia dat het aantal jongeren tussen de 18 en 25 met psychische klachten tussen 2011 en 2021 ruim was verdubbeld. Het totaal aantal patiënten van de praktijk bleef nagenoeg stabiel. De huisartsen registreerden in 2021 een totaal van 506 jongeren met mentale klachten, variërend van angst-, spannings- en nervositeitsklachten tot depressiegevoelens, slapeloosheid, paniekaanvallen en langdurige depressiviteit. De stijging was volgens de artsen niet volledig te wijten aan de coronacrisis: ook in 2019 meldden zich al 478 jongeren met mentale problematiek.
Labels en stickers
Door alle posts over mentale gezondheid zijn mensen sneller geneigd een sticker op zichzelf te plakken, zegt hoogleraar Bockting. In het geval van Sophie is dat wellicht niet aan de hand - zij heeft door de erfelijkheid een duidelijke aanleiding om op zoek te gaan - maar uiteindelijk herkennen veel mensen zich wel in iets als uitstelgedrag. ‘Dat betekent niet direct dat je ADHD hebt.’ Wat dat betreft zijn mentale zelfdiagnoses vergelijkbaar met buikpijn opzoeken op Google: of je vermoeden klopt, kan alleen een arts zeggen die dit nader onderzoekt.
Niet lui en rommelig
Iemand die geen gevaar liep op besmetting is Anna van ’t Wout (22, interdisciplinaire sociale wetenschap). Zij is op haar negende al gediagnosticeerd met ADHD, maar wist nooit precies wat dat inhield en wat ze ermee moest. ‘Sociale media hebben me van alles geleerd: ik dacht dat ik lui en rommelig was – mijn kamer was een rotzooi, mijn profielwerkstuk leverde ik een half jaar te laat in – maar nu weet ik dat mijn stoornis concentratie en motivatie moeilijk maakt. Ik gebruik het niet als excuus, maar het heeft me erg geholpen met mijn zelfbeeld.’
Ook heeft ze meer geleerd over ‘niche-kenmerken’ van ADHD, zegt Anna. ‘Op TikTok vertellen veel ADHD’ers waar zij tegenaanlopen. Zo zag ik een video over emotional dysregulation – dat houdt in dat je je emoties niet goed onder controle kunt houden. Bij ADHD ben je daar gevoeliger voor. Daarna heb ik ook wetenschappelijke literatuur over gelezen om zeker te weten dat het geen fake news betrof.’
Door TikTok leerde Anna bovendien nog iets belangrijks: dat haar stoornis niet louter negatief is. ‘Toen ik negen was, was ADHD een probleem waartegen ik medicatie moest slikken om symptomen af te zwakken. Maar spectrumstoornissen horen nou eenmaal bij het leven en hebben ook goede kanten. Ik ben bijvoorbeeld heel creatief en kan out of the box denken. Ook dát hoort bij ADHD.’
Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfmoord helpt en kan anoniem via de chat op de site 113.nl of telefonisch via 113 of 0800 - 0113.
