Een jaar na 7 oktober: hoe veranderde de sfeer op de UvA?
Vandaag is het precies een jaar geleden dat Hamas een aanslag pleegde in het zuiden van Israël, een gebeurtenis die een kettingreactie veroorzaakte in het Midden-Oosten en overal tot spanningen leidde, ook aan de UvA. Hoe veranderde de sfeer op de universiteit het afgelopen jaar?
‘Heel emotioneel en aangeslagen,’ zegt docent Bart Wallet. Zijn studenten van de master Jewish Studies zaten kort na 7 oktober met een bedrukt gemoed in de werkgroep. Voor velen was de aanslag zeer dichtbij gekomen. De behoefte om erover te praten was groot. Dat gebeurde zowel inhoudelijk – ‘Studenten van de opleiding Midden-Oosten Studies (waar de bachelor Hebreeuws en master Jewish Studies onder vallen) leren dit conflict tot in de kern analyseren,’ aldus Wallet – als op emotioneel niveau. Er kwamen extra bijeenkomsten om ervaringen uit te wisselen en over de achtergronden van het conflict door te praten.
Die achtergronden zijn echter uiterst precair en ingewikkeld. Zeker bij een vak als Zion, dat onder meer over de aard van het concept zionisme gaat en verplicht is voor studenten Hebreeuws en Arabisch (binnen de Midden-Oosten-studies track), was dat te merken. ‘Dat zijn best spannende colleges,’ zegt Wallet. ‘Daar zitten studenten met veel verschillende achtergronden en opvattingen, het hele Midden-Oosten zit dan in het lokaal.’ Naast studenten van Hebreeuws, Arabisch en Midden-Oosten Studies volgen ook nog studenten van politicologie, sociologie, antropologie en andere sociale wetenschappen dit vak.
‘Zeker in het begin moest die groep, gezien de gebeurtenissen in het Midden-Oosten, sterk aan elkaar wennen,’ zegt Wallet. Het kon ‘enigszins confronterend of lastig’ voor sommige studenten zijn dat iedereen zijn eigen vragen stelde over het conflict in het Midden-Oosten. ‘Ik kan me wel voorstellen dat studenten af en toe met kromme tenen zaten te luisteren als ze een andere student iets hoorde zeggen. Maar tegelijkertijd hoort dat juist ook bij het academische debat op een universiteit.’
Bespreken in de les
Juist vanwege al die verschillende gevoelens probeerde ook hoofddocent politieke filosofie Yolande Jansen in haar lessen na 7 oktober gesprekken over het conflict niet te schuwen. ‘Dat vind ik spannend, want je wilt niemand kwetsen. Maar ik geef werkgroepen aan filosofiestudenten die juist graag willen leren en spreken over rechtvaardigheid, en ook over Israël en Palestina. Ik gebruik overigens het woord genocide en leg dan uit waarom ik dat doe met referenties aan wetenschappelijke bronnen.’
Volgens toenmalig filosofiestudent Zep van der Visse werd binnen het curriculum van die opleiding na 7 oktober en de reactie van Israël daarop één hele les ingepland om te spreken over het conflict in het Midden-Oosten. Dat verliep soepel, zegt hij. Hij merkte dat hij en zijn medestudenten op een lijn lagen als het ging om het steunen van de Palestijnen en het veroordelen van de acties van Israël. De spanning zat ‘m vooral bij de docent (niet Jansen). Die uit Duitsland kwam, waar ze vanwege hun geschiedenis doorgaans minder kritisch op Israël zijn, en vanwege zijn positie als docent expliciet geen mening wilde geven om de klas niet te beïnvloeden, aldus Van der Visse.
Bij Jansen zitten ook Joodse studenten in de werkgroep. ‘Zij gaven bij mij juist aan het vervelend te vinden wanneer Joodse studenten tegenover pro-Palestijnse studenten geplaatst worden.’ Ik denk dat we mensen echt onrecht doen als we ervan uitgaan dat ze op basis van etnische of religieuze achtergronden een bepaalde positie zullen innemen. Daar zorgvuldiger mee omgaan is ook de manier om te zorgen dat Joodse en Palestijnse studenten en medewerkers niet tegen elkaar gezet worden.
UvA-docent Hilla Dayan, zelf Israëlisch, denkt dat Joodse studenten in Nederland in een vrij en vreedzaam land leven. Misschien zijn ze bijzonder gevoelig als anderen aan de universiteit of in het land geïrriteerd of zelfs boos op hun onkritische houding reageren, geeft Dayan toe. ‘Maar in tegenstelling tot in Israël zelf, hoef je je echt niet onveilig te voelen als je voor je mening uitkomt.’
Tentamens snel veranderen
Voor sommige Joodse c.q. Israëlische studenten was het na 7 oktober echter wel degelijk ongemakkelijk op de universiteit, zegt Brünhilde Albers-Den Ouden (57), student Hebreeuws en bestuurslid van de Hebreeuwse studievereniging Sechel. De besloten bijeenkomsten die werden georganiseerd door de vakgroep van Jewish Studies, waren voor die studenten dan ook een belangrijke plek om hun ervaringen op de universiteit te bespreken, geeft ze aan. Albers-Den Ouden: ‘Er waren weliswaar geen directe confrontaties geweest, maar die spanning, die voelde iedereen.’
Ook onder docenten leidde dit af en toe tot noodgrepen. Bij het vak Sharia and Halakha and the Modernization of Religious Law – evenals Zion onderdeel van het curriculum van de studies Hebreeuws, Arabisch en Midden-Oosten studies – werd in allerijl een oude kaart van hoe Israël er volgens de Bijbel vroeger uitzag, van het tentamen geschrapt, vertelt Albers-Den Ouden. Waarschijnlijk om bepaalde studenten in de tentamenzaal niet te kwetsen, denkt ze. ‘Veel studenten van de Hebreeuwse opleiding hadden toen echt zoiets van: de geschiedenis kun je niet veranderen, dit is gewoon hysterisch en weinig academisch.’
Demonstraties
Intussen begonnen ook de eerste pro-Palestinademonstraties op de UvA. Studenten riepen de UvA op om te reageren op het geweld dat Israël na 7 oktober aan de dag legde in Gaza, met talloze doden tot gevolg. Al op 19 oktober speechten docenten omringd door zittende studenten over ‘een genocide op Palestijnen’ in de hal van REC A. Ze eisten een boycot van Israëlische onderzoeks- en onderwijsinstellingen.
De eerste onderwijs ontregelende demonstraties vonden plaats op de campus van het Amsterdam University College (AUC) in februari 2024. Daar bezetten een groep demonstranten de brug naar het faculteitsgebouw om ‘het AUC te dwingen tot onderhandelingen over een boycot’. Een maand later werden er bij eenzelfde actie op het AUC voor het eerst enkele studenten gearresteerd.
Volgens AUC-docent Hilla Dayan is het niet onverwachts dat de eerste bezettingen door AUC-studenten werden geïnitieerd. ‘De faculteit maakt duidelijk dat we hier wereldburgers opleiden. Studenten moeten zo breed mogelijk bezig zijn met conflicten en geweld in de wereld.’ Maar verschillen van mening onder docenten over hoe om te gaan met de protesterende studenten bestonden er zeker, bevestigt Dayan, die rond de protesten op sabattical was in het buitenland, maar de gebeurtenissen rondom haar opleiding op de voet bleef volgen.
Welgeteld 27 AUC-docenten riepen decaan Martin van Hees bijvoorbeeld op geen politie meer in te zetten bij blokkades. De eis van demonstranten om AUC-breed gesprekken over een mogelijke boycot te voeren, leidde daarbij tot een gespannen stemming onder studenten, medewerkers en decaan Van Hees. Laatstgenoemde wilde de eisen van de demonstranten niet inwilligen.
Die verhitte sfeer bij het AUC culmineerde uiteindelijk in grootschalige UvA-bezettingen, waarbij Joodse studenten zich op hun beurt vaak onveilig voelden, bleek uit een opinie in NRC. Met name leuzen als ‘From the river to sea, Palestine will be free’ zouden daaraan hebben bijgedragen.
Tegendemonstranten
Volgens Van der Visse, die nauw betrokken was bij de organisatie van deze protesten, was er echter voldoende ruimte om in gesprek te gaan met andersdenkenden. ‘Half april, tijdens een demonstratie in REC-ABC, snelden mensen met een Israëlische vlag en muziekspeakers naar binnen om het protest te verstoren. Wij zijn toen gewoon met hen in gesprek gegaan. Een van de tegendemonstranten was opgeleid in Joodse religiewetenschappen en poneerde de stelling dat tegen Israël zijn antisemitisch zou zijn, waarna een van de organisatoren een tot twee uur met hem heeft gepraat in een vrij academische discussie over antisemitisme en staatsgeweld.’
Eerder waren er ook al gesprekken geweest tussen demonstraten voor Gaza en overtuigde zionisten, zegt Van der Visse. ‘Vaak liepen dat soort gesprekken niet soepel, maar ze vonden wel plaats. Het is jammer dat dat soort gebeurtenissen vaak niet naar buiten komen.’
Hoe anders was dat bij de gebeurtenissen op 6 mei, die breed uitgemeten werden in de media. Zo’n duizend UvA-studenten hadden toen op het Roeterseiland een tentenkamp opgezet, waarbij barricades werden opgeworpen. Rond een uur of vijf betrad een zevental pro-Israëlische demonstranten gemaskerd en met motorhelmen het weiland en gooiden vuurwerk naar pro-Palestinademonstranten. De aanvallers werden onder andere met stokken van het terrein gejaagd en hun Israëlische vlag werd verbrand. Het leidde tot berichten over antisemitisme. In de daaropvolgende nacht ging de politie uiteindelijk over tot ontruiming. Meer dan honderd demonstranten werden gearresteerd.
Confrontatie met politie
De volgende dag vond er weer een bezetting plaats, ditmaal op het Binnengasthuisterrein. Daar werd na aangifte van het College van Bestuur ontruimd, waarbij andermaal vele studenten werden gearresteerd. Een aantal docenten waren daarbij ontstemd over het politiegeweld tegen studenten. ‘Studenten moeten kunnen protesteren zonder confrontatie met geweld’, zei docent sociologie Sam Hamer tegen het Parool. ‘Ik heb even geen woorden’, verzuchtte hoofddocent politicologie Saskia Bonjour.
Op 13 mei volgde een demonstratie door medewerkers om hun steun te betuigen aan de gearresteerde studenten en opnieuw het verbreken van de banden met Israëlische onderwijsinstellingen. Die demonstratie escaleerde in de middag opnieuw tot een bezetting, nu van REC-ABC, met vernielingen van onder andere computers en tv’s tot gevolg.
De sfeer op de UvA verhardde en tegenstellingen leken groter te worden. Terwijl de protesten doorgingen spraken docent Han van der Maas en vierhonderd andere UvA-academici zich in Folia juist uit vóór het optreden van de UvA en lieten ruim honderd Joodse docenten en studenten in het Parool weten zich niet meer veilig te voelen op de UvA.
Nieuw protest
Na de zomer leek de rust op de UvA even wedergekeerd. Maar gezien het feit dat de oorlog in het Midden-Oosten nog altijd volop aan de gang is, lijkt die rust weleens van korte duur te kunnen zijn. Dinsdagmiddag is een nieuw protest voor Palestina gepland, naar verluidt bij Science Park en op de Roeterseilandcampus. Het is afwachten of de sfeer op de UvA dan weer omslaat.
Hoe dan ook blijven zowel Jansen als Dayan het gesprek over het Midden-Oosten in hun volgende colleges gewoon voeren. ‘We moeten zo breed mogelijk blijven discussiëren. Met alle geluiden en alle perspectieven’, zegt Dayan. Jansen vult aan: ‘Op basis van gedegen kennis en meningsvorming. Dat maakt een universiteit zo uniek.’
