Het was oktober vorig jaar en maar weinig Nederlanders hadden van haar gehoord. Letterkundige en slavist Ellen Rutten had maar een boek van haar gelezen: Het einde van de rode mens. ‘Het is niet een schrijfster die in het rijtje Dostojevski, Tolstoj, Pasternak staat,’ zegt ze. Dat tot voor kort maar weinig Nederlanders Aleksijevitsj kenden komt doordat haar boeken moeilijk in een genre zijn te vangen. ‘Het is een tussengenre, een mix van literatuur en non-fictie.’
Aleksijevitsj heeft voor ieder van haar boeken honderden mensen geïnterviewd. Volgens Rutten heeft ze deze interviews fragmentarisch uitgewerkt, en maakt ze daarbij veel gebruik van witregels. Het doet haar aan de Russische dichter Lev Rubinstein denken, van wie ze het werk regelmatig met haar studenten bespreekt. ‘Het is alsof je via de fragmenten meeluistert met het leven van mensen, maar nooit het hele plaatje ziet. Plotseling wordt het beeld zwart, en dan word je weer het verhaal in gefietst.’
Oekraïne
Juist door dit tussengenre slaagt Aleksijevitsj erin om de gelaagdheid te laten zien van de mensen die in de voormalige Sovjetlanden leven. ‘Het helpt je om de Sovjetmens te begrijpen.’ Volgens Rutten is dat nodig, want van de voormalige Oostbloklanden en haar inwoners bestaan vaak alleen maar zwart-wit beelden. ‘Kijk nu bijvoorbeeld naar de discussie rond het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne.’ Door tegenstanders van het verdrag wordt Oekraïne afgeschilderd als een achtergesteld land, voorstanders idealiseren het land weer, aldus Rutten. ‘Dat doet nooit recht aan de waarheid.’
De Witrussische Aleksijevitsj werd in 1948 in Oekraïne geboren en ging er nog vaak terug om de bewoners van het land te interviewen. Onder meer met nabestaanden van slachtoffers van de kernramp in Tsjernobyl. Dat leidde tot het verhaal Wij houden van TsjernobylHet verhaal is hier in het Engels te lezen.. ‘Het zijn emotionele verhalen waarmee het post-Sovjet-individu wordt geportretteerd,’ schreef de Zweedse Academie in haar juryrapport. Aleksijevitsj schreef ook een boek over de Sovjetoorlog in Afghanistan. In Het einde van de rode mens portretteert ze mensen die de ondergang van de Sovjet-Unie hebben meegemaakt.
De oorlog heeft geen vrouwengezicht laat vrouwen aan het woord die in Tweede Wereldoorlog voor de Sovjetunie hebben gevochten. Vanavond gaat Aleksijevitsj in de Oude Lutherse kerk in gesprek met NRC-journalist en Ruslandkenner Michiel Krielaars. Schrijfster Nelleke Noordervliet zal voorlezen uit De oorlog heeft geen vrouwengezicht. De avond is al uitverkocht, maar er is een livestream beschikbaar.
