De ramadan begint weer: wat doet een maand vasten met je lijf?
Zondag start opnieuw de ramadan, waarbij moslims traditiegetrouw een maand overdag niet eten, drinken of geslachtsgemeenschap hebben. Wat voor effect heeft het vasten op je lijf? ‘Wij overeten heel makkelijk, dat is een biologische drang.’
Op zondag 10 maart begint voor veel moslims bij zonsondergang de ramadan en wordt er tussen zonsopgang en zonsondergang gevast. Het is een periode van bezinning, bidden, zelfdiscipline, stilstaan bij mensen die slechter af zijn, maar ook een tijd van gezelligheid. Na zonsondergang komen familie en vrienden samen om te eten.
Dit jaar valt de ramadan in de lente. Dat betekent dat er tussen ongeveer kwart over zeven ’s morgens en half zeven ’s avonds niet gegeten of gedronken mag worden – en nee, dus ook geen water. Elf uren zonder voedsel of vocht, wat doet dat met je lichaam? Internist-endocrinoloog Maarten Soeters, die aan de UvA promoveerde op vasten, geeft antwoord.
Vertel, wat gebeurt er als we een dag niets eten?
‘Nog niet zoveel. Wij mensen zijn goed aangepast om niet te eten. Onze energiestofwisseling is heel netjes en zuinig afgesteld en kan dus wel even vooruit. Pas als je langer niet eet, bijvoorbeeld na 14 of 18 uur, verandert er iets. Dan gaat je lijf vetten verbranden, want dat is een fijne en makkelijke bron van energie. En daar hebben we heel veel van, een hele vetvoorraad waar voor weken of maanden energie in zit. We weten dat mensen heel lang zonder eten kunnen, helaas onder andere door de voorbeelden uit de concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog.’
‘Je lichaam wilt voorkomen dat het eiwitten moet gaan gebruiken. Want dat zijn essentiële bouwstenen en als die worden afgebroken, gaat het al snel niet goed met je. Dan krijg je bijvoorbeeld minder spiermassa, en is het lastiger om op te staan.’
Dus eigenlijk is vasten heel goed voor je?
‘Nou, er zijn nogal veel hypes over vasten en voeding. Het kan in elk geval geen kwaad om je lijf te laten wisselen tussen het verbranden van koolhydraten (wat gebeurt als je net hebt gegeten) en vetten (als je een tijdje niet eet). Je lichaam blijft gezond als het zich steeds moet aanpassen, dat heet met een moeilijk woord metabole flexibiliteit. Dat is inderdaad gezond.’
Hoe zit het met vocht?
‘Je moet niet twee weken niet drinken. Je lijf heeft per 24 uur een bepaalde hoeveelheid vocht nodig. Anders droog je uit. Maar als je gewoon gezond bent, kan je best een poosje zonder water. Een gemiddeld mens kan heus wel een keertje tien uur niet drinken, als je het daarna weer inhaalt.’
Wij volgen hier in Nederland de Gregoriaanse kalender, die gebaseerd is op de tijd die de aarde nodig heeft om exact om de zon heen te draaien. Daar doet onze planeet 365,25 dagen over en dat is ook de reden waarom we een keer in de vier jaar een schrikkeljaar hebben.
De islamitische kalender volgt de maan. Een nieuwe maand begint bij een nieuwe maan. Het islamitische jaar telt 12 maanmaanden van afwisselend 29 en 30 dagen, in totaal 354 dagen. De ramadan is de negende maand in deze telling, die door deze telling dus elk jaar op een andere dag begint. In 2030 zal de ramadan bijvoorbeeld rond Tweede Kerstdag vallen. Overigens eindigt de ramadan voor veel moslims ook steeds op een andere dag: pas op het moment dat boven Mekka de eerste sikkel van de nieuwe maan wordt gezien.
Hoe zorg je ervoor dat er geen tekorten ontstaan aan bepaalde voedingsstoffen?
‘Dat gebeurt niet zo snel. Die drie maaltijden per dag, dat is in westerse landen historisch zo gegroeid. Maar je kan prima op andere momenten eten. Als je kijkt naar de evolutie kon onze soort tienduizenden jaren geleden ook niet de hele dag door eten, puur omdat het niet altijd beschikbaar was. Uit de literatuur weten we dat verzamelaars soms dagen niks aten en dat wanneer ze in een vruchtbare omgeving kwamen, zich juist vol aten.
‘Een van de redenen dat we momenteel een obesitas-epidemie hebben is juist omdat ons lichaam gewend is spaarzaam met energie om te gaan. Maar in een omgeving van elektrische fietsen, fastfood dat je direct in je hoofd kunt stoppen zonder te kauwen en calorierijk supermarkteten, over-eet je gemakkelijk. Tweeduizend calorieen supermarkteten is anders dan tweeduizend calorieen onbewerkte groenten: van dat laatste kun je veel meer eten. Bovendien hebben we een biologische drang om veel te eten, omdat ons lijf is getraind rekening te houden met het feit dat er morgen een hongersnood zou kunnen uitbreken en dat we dan een tekort hebben. Zo worden mensen te zwaar.’
Eten mensen tijdens de ramadan nu gemiddeld minder? Of juist meer, omdat er gecompenseerd wordt in de uren dat je wel mag eten?
‘Na zonsondergang wordt er tijdens de ramadan vaak ‘overgegeten’. Dus, de gezondheidswinsten die ik hierboven beschrijf, vallen dan in het niet omdat er in de avond calorierijke, zoete dingen worden gegeten.’
Is ons lijf wellicht te veel gewend geraakt aan overvloed?
‘Absoluut. We zien daar in de ziekenhuizen alleen maar narigheid van. Mensen zijn te zwaar en overvoed. Naar schatting 70 procent van de gezondheidszorgkosten wordt verklaard door leefstijlgerelateerde aandoeningen, zoals roken, alcohol en obesitas. Dat lijkt maar niet in te dalen bij bedrijven en beleidsmakers. Iedereen is bang momenteel dat ze een hypo krijgen als ze niet op tijd eten. Maar vasten is niet alleen gebruikelijk in de islamitische wereld: vroeger was een vastenperiode in de katholieke, maar ook de protestante kerk heel gebruikelijk. We zijn in de westerse wereld vandaag de dag gewoon vergeten dat we heel goed zijn in een tijdje niet eten.’
