Het was misschien wel goed dat de demonstratie tegen de bezuinigingen niet doorging
Doordat de demonstratie tegen de bezuinigingen in het wetenschappelijk onderwijs werd afgelast had Jos Verbrugge plotseling een hele middag de tijd om stil te staan bij zijn ambivalentie óver die demonstratie. Het schuurt namelijk toch een beetje: demonstreren tegen bezuinigingen. ‘De onderliggende vraag is altijd: oké, en wie moet volgens jullie dan de rekening oppakken?’
Door de hakken in het zand te zetten verwordt de academische gemeenschap op die manier toch in de zoveelste groep die strijd voor het eigen belang in een maatschappij die toch al steeds meer gepolariseerd lijkt te raken. Wij tegen Zij. En dat terwijl de motivatie achter die demonstratie bij velen juist de diep gekoesterde wens is om diezelfde maatschappij te kunnen blijven verbinden en vooruit te helpen.
Dat simpele ‘nee’ voelt ook een beetje als een zwaktebod. De onderliggende vraag is altijd: oké, en wie moet volgens jullie dan de rekening oppakken? Het legt de verantwoordelijkheid om met een constructieve oplossing te komen weer terug bij Den Haag, precies de plek waar het vermogen om te komen tot constructieve oplossingen voor maatschappelijke problemen tot een historisch dieptepunt is weggezakt.
Semantisch geneuzel
Als academische gemeenschap zouden we veel liever moeten willen strijden vóór innovatie en oplossingen dan tégen bezuinigingen. Dat klinkt misschien een beetje als semantisch geneuzel maar toch: woorden doen ertoe. In de wens om de bezuinigingen terug te draaien klinkt impliciet een conservatief verlangen door om de status quo te behouden, een verlangen dat in wezen nauwelijks verschilt van het conservatieve klimaat dat nu hoogtij viert in de landelijke politiek.
Dat voelt vreemd. Wetenschap is er tenslotte juist om te zorgen voor verse ideeën en vooruitgang. En bovendien: wat is die status quo nu eigenlijk? Aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van studenten varieert op het moment van minimaal tot non-existent terwijl voor hen bij studievertraging een boete dreigt. Dat komt niet door onwil; de onderwijslast voor docenten is simpelweg al jaren zo hoog dat ongezonde niveaus van werkstress inmiddels de standaard zijn. En de onderzoekers? Die zijn zo druk met het onderling vechten om beurzen en aanstellingen dat er voor enig creatief vrijdenken, wetenschappelijk debat of werkplezier vrijwel geen ruimte meer is. Dat is niet bepaald een status quo waarvoor je de straat op wil gaan.
Laatste waarschuwing
Sterker nog: bezuinigingen of niet, er zal sowieso iets moeten veranderen in onze manier van werken. Dat is niet alleen mijn mening, maar ook een harde eis van de Arbeidsinspectie die de UvA afgelopen januari een laatste waarschuwing gaf: Binnen een jaar moest de werkdruk voor medewerkers drastisch worden teruggebracht. Inmiddels is het november en een oplossing lijkt, zeker met de bezuinigingen in het vooruitzicht, verder weg dan ooit. En dan rijst de vraag: waarom lukt het toch niet om een gezond werkklimaat te creëren binnen onze universiteit? We zijn toch zo slim?
Het is een psychologisch gegeven dat te veel stress ons vermogen tot reflectie en creativiteit vermindert. Onder druk grijpen we in plaats daarvan terug op heuristieken, vooroordelen en oude gewoonten. Zo lijken we in dezelfde fuik terecht te zijn gekomen als waar de hedendaagse politiek zich nu in bevindt: apathie en gebrek aan visie op een moment waarop de omstandigheden dat juist van ons vragen.
Laat ik duidelijk zijn: natuurlijk is het belangrijk om te demonstreren tegen de bezuinigingen op het hoger onderwijs, al is het maar om de Nederlandse kiezer op de hoogte te brengen van onze penibele positie en hen te wijzen op de absurditeit van het bezuinigen op innovatie door een kabinet dat in diezelfde innovatie de oplossing ziet voor al onze problemen. Maar zelfs als we onze zin krijgen en de bezuinigingen worden teruggedraaid, dan zijn we er nog niet. Geld is per slot slechts een middel, niet een oplossing.
Bezinning
De reden dat ik juist nu in staat ben tot deze bespiegeling is de plots vrijgekomen middag na de afgelasting van de demonstratie. En misschien is dat precies wat we allemaal nodig hebben: een dag van bezinning, een dag waarop we gezamenlijk even uit de mallemolen van subsidieaanvragen, nakijkwerk, en onbeantwoorde mail stappen. Een dag waarop we even geen onderwijs geven, de Canvas-pagina niet beschikbaar is, de mailservers offline, de onderzoeksruimtes op slot.
Stel je eens voor: een dag waarop we niets anders te doen hebben dan samen nadenken over hoe het anders kan. Zonder kaders, of notulen, zonder verplichtingen of dwang. Een dag waarop je in je eentje in je ivoren toren werkt aan een briljant allesomvattend plan, of waarop je juist met collega’s bij het koffieapparaat mijmert over het versimpelen van procedures, het afschieten van administratieve taken, of een AI-tool die je een stoelmassage geeft.
Een dag kortom, waarop we met zijn allen weer even alleen dat doen waarvoor de universiteit ooit is opgericht: creatief en vrij denken over problemen, ditmaal de onze, om zo tot oplossingen te komen die ons, onze universiteit, en onze maatschappij vooruit helpen. Want als wij het niet doen, wie dan wel?
Ik stel de UvA bij deze dan ook voor om onze volgende Dies Natalis, donderdag 16 januari, uit te roepen tot Dag voor Academische Bezinning, zodat we met zijn allen, bij de aanvang van wat een roerig jaar beloofd te worden, kunnen bedenken hoe we gezond de toekomst in kunnen gaan.
Jos Verbrugge is docent psychologie en lid van de ondernemingsraad van de Faculteit Maatschappij en Gedrag. Daarnaast won hij deze week de zevende Joost Zwagerman Essayprijs.
