Deze weken trekt de hele vogelwereld door Nederland. Wat is er te zien?
Duizenden vogels trekken deze weken vanuit Afrika door Nederland: overal in natuurgebieden zijn vogelkijkers met telescopen en verrekijkers op pad. Wat drijft de vogelspotter? ‘Als vogelkijker voel je je op dit moment in het centrum van de wereld.’
‘Hoor je dat?’ Wouter Vansteelant, trekvogelecoloog en gastonderzoeker bij het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED) staat op een vrijdagmiddag halverwege april op de Griene Dyk in Friesland, een groene dijk aan het Sneekermeer omringd door moerassig grasland en wilgenbosjes die als een groen lint door een verder vlak landschap slingert. Het is een belangrijke foerageer- en rustplaats voor zang-, weide- en watervogels. ‘Dat dalende, dwarrelende geluid is de fitis, een Afrikaganger die begin april naar Nederland komt. Op één nacht vliegen er tienduizenden fitissen Nederland binnen.’
De groene dijk, die voor de leek een ‘gewoon’ stukje natuur voorstelt, staat voor het geoefende oog en oor van Vansteelant bol van verhalen. Sinds januari zag Vansteelant er al 132 verschillende vogelsoorten. ‘De vogels zijn extatisch. Het is voorjaar, ze zijn op doorreis of gaan zich vestigen en willen hun plekje verdedigen of een partner in de wacht slepen.’
Piektijd
Halverwege april is het piektijd voor de vogeltrek in Nederland. Vansteelant: ‘Als vogelkijker voel je je hier op dit moment in het centrum van de wereld. Nederland is een belangrijke doortrekplaats tussen Afrika en Siberië. Bijna de hele vogelwereld trekt hierdoor.’
In deze periode zijn de laatste typische wintergasten zoals de brand- en de kolgans nog in Nederland. In de komende weken vliegen ze naar Siberië om hun eieren te leggen vlak voor de sneeuw daar smelt. Veel soorten die overwinteren in Zuid-Europa zoals de veldleeuwerik en de ooievaar kwamen in februari al terug, en sinds eind maart komen ook steeds meer Afrikagangers Nederland binnen: veel zangvogels zoals fitissen, rietzangers en de boerenzwaluw terwijl soorten als de bruine kiekendief en de grutto alweer nesten hebben. Vansteelant: ‘Afgelopen tien dagen is het volle bak: iedere dag zie ik wel weer een nieuw vogelsoort die net terugkomt uit Afrika. Gisteren hoorde ik hier de eerste braamsluipers en nachtegaal. Dat is ieder jaar opnieuw een feestje.’
Op de Griene Dyk in Friesland loopt bijna elke wandelaar dan ook met een verrekijker in de hand. Vansteelant komt er graag, niet voor zijn onderzoek, maar ter ontspanning. ‘Ik ga vaak gewoon een halfuur ergens zitten voor een struikje, luisteren naar de zangvogels. Dan ben je zo in het moment, je bent echt nergens anders mee bezig. Dat brengt een enorme rust en ontspanning.’
1. Laat het reizen over aan de vogels. De kust en de Waddeneilanden zijn beroemde plekken om zeldzame vogels te zien, maar eigenlijk is heel Nederland een bijzonder geschikt vogelland, aldus Vansteelant. ‘Ook als je in hartje Amsterdam woont, kan je in het Vondel- of Sarphatipark de trek en de seizoenen beleven.’
2. Ga het veld in. Luister een half uur op een bankje voor een struik naar de vogels die je hoort. Wanneer een vogel zich op een gegeven moment laat zien koppel je vanzelf het geluid aan de identiteit van de vogel.
3. Begin bij het begin. Zeldzame vogels herkennen is echt iets voor later. Probeer eerst de ‘gewone’ vogels te herkennen. Hoe ziet de vogel eruit en hoe klinkt zijn roep? Er zijn ook apps die daarbij kunnen helpen.
4. Wanneer? Vanaf eind februari tot eind juni trekken er vogels door Nederland. Op waarneming.nl kun je zien welke vogelsoorten er deze week aankomen in Nederland.
Klimaatverandering
De steeds vroeger beginnende lente zorgt er ook voor dat de trekvogels eerder aankomen in Nederland. Vansteelant: ‘Trekvogels moeten ervoor zorgen dat hun jongen uitkomen op het moment dat de voedselbeschikbaarheid piekt. De laatste twee weken springen alle struiken en bomen in blad, waardoor ook het insectenleven op gang komt. Dat gebeurt steeds vroeger waardoor soorten zoals de boerenzwaluw nu wel een maand eerder naar Nederland komen dan enkele decennia geleden.’
Door de steeds mildere winters in Nederland vestigen ook steeds meer zuidelijke vogelsoorten zich in onze contreien. Zoals de cetti’s zanger, een zangvogel die tot tien jaar geleden vooral in Spaanse en Franse moerasgebieden te vinden was. Vansteelant hoorde er op één dag al zes langs de Griene Dyk.
Lepelaar
Door de aanhoudende droogte in Spanje worden meer Zuid-Europese watervogels naar Nederland gedreven, zoals de steltkluut en de zwarte ibis. ‘Afgelopen weekend werden nog twee zwarte ibisen gezien bij de Griene Dyk, die waarschijnlijk met een groep lepelaars zijn aangekomen.’ Die lepelaar is nog zo’n soort die sinds de jaren 90 steeds meer voorkomt in Nederland en die voornamelijk broedt op de Waddeneilanden. Vansteelant: ‘De terugkeer van de lepelaar wordt vaak geclaimd als een succes van natuurbescherming, maar de lepelaar heeft het echt zelf gedaan. Ze broeden graag op de grond, en sinds ze op de vossenvrije Waddeneilanden een veilige broedplaats vonden, ging het snel.’
Hoewel de ibissen alweer vertrokken waren zijn op de Griene Dyk zijn er wel nog lepelaars te vinden. Vansteelant weet precies waar ze zitten. Door zijn telescoop ziet hij hoe de lepelaar zijn brede snavel zijwaarts door het water beweegt, opzoek naar wat eetbaars. ‘De lepelaar is nu echt op z’n mooist, met een indrukwekkende kuif en geel op de borst en schouders, het is het baltskleed voor het paringsseizoen.’ Net als hij een foto wil maken vliegt de lepelaar op. Door naar Schiermonnikoog, of een ander stukje in het moerasland. ‘Dat is hoe het gaat. Er hangt verder ook geen doel aan vast, vogelkijken is gewoon beleven en meemaken. Het is een mindfulle bezigheid.’
