Gaat de uitspraak van de rechter zorgen voor minder schadelijke pesticiden?
Pesticiden worden binnenkort minder makkelijk toegelaten op de Nederlandse markt. De Nederlandse rechter verhoogde namelijk vorige week de eisen voor de toelating, ook de ‘meest recente wetenschappelijke kennis’ moet nu worden meegenomen. Resulteert dat ook echt in minder gebruik van schadelijke pesticiden?
Vijf jaar geleden spande het Pesticides Action Network (Pan) een rechtszaak aan om de bestrijdingsmiddelen Dagonis, Pitcher en Closer te verbieden op de Nederlandse markt. Die bestrijdingsmiddelen beschermen namelijk niet alleen gewassen tegen schimmels en insecten, maar zorgen ook voor verstoring van de hormoonhuishouding bij mensen en dier. Vorige week stelde de Nederlandse rechter Pan in het gelijk.
Die uitspraak heeft tot gevolg dat de nationale beoordelingsautoriteiten in Europa, zoals in Nederland het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), hun werkwijze moeten aanpassen. Voortaan moet ook de ‘recente wetenschappelijke kennis’ meegenomen worden in het proces. Tussen het indienen van de aanvraag en de uiteindelijke beoordeling verstrijkt namelijk veel tijd, waarin er nieuwe inzichten op kunnen zijn gedaan.
Wat betekent die uitspraak voor de toekomst van pesticiden in Nederland? Folia vroeg het aan hoogleraar milieuecologie en Ctgb-lid Annemarie van Wezel en universitair docent waterkwaliteit en ecotoxicologie Milo de Baat.
Hoe kan het dat schadelijke pesticiden toch op de markt komen?
De Baat: ‘Wanneer een producent een bestrijdingsmiddel op de markt wil brengen, is deze verplicht om zelf aan de beoordelingsautoriteit, zoals het Ctgb, te rapporteren over de toxiciteit van het middel. Daar zitten allerlei eisen aan, de aanvragende producent moet aan allerlei standaarden en normen voldoen, literatuuronderzoek uitvoeren en haar testen laten uitvoeren door geaccrediteerde laboratoria. Het Ctgb fungeert dan als een soort scheidsrechter die beoordeelt of het wetenschappelijk onderzoek ook klopt en of het dossier compleet is en voldoet aan wat de wet voorschrijft.’
‘Maar het dossier dat de producent aanlevert schetst niet het hele plaatje, omdat ze het middel alleen testen op zogenoemde vereiste “eindpunten”. Die manier van toetsen is alsof je door een rietje kijkt. Je kijkt alleen naar een bepaalde set aan eindpunten en ziet andere zaken over het hoofd. In het geval van de rechtszaak was dat hormoonverstoring.’
‘De rechter eist van de beoordelingsautoriteiten nu ook dat ze alle wetenschappelijke inzichten die zijn ontstaan na indiening meeneemt in haar beoordeling. Dat vergt ook van het Ctgb dat ze zelf in kaart heeft wat er beschikbaar is aan wetenschappelijke kennis.’
Het klinkt heel logisch om alle wetenschappelijke kennis mee te nemen bij de beoordeling van een bestrijdingsmiddel.
Van Wezel: ‘Ja, dat klinkt logisch. Maar het Ctgb loopt – net als alle lidstaten van de Europese unie – enorm achter met het beoordelen van bestrijdingsmiddelen. Het wordt namelijk steeds gecompliceerder om pesticiden te beoordelen en er komen steeds meer eindpunten bij. Met deze uitspraak moet er nog meer informatie worden meegenomen, die is ontstaan na indiening. Dat is de reden waarom het tot nu toe niet werd gedaan. De zoektocht is dus om te zoeken naar een balans tussen een veilige beoordeling en een methode waarmee je toekomt aan de beoordeling van het gehele pakket aan pesticiden.’
Leidt de uitspraak er ook toe dat er minder schadelijke pesticiden op de markt komen?
De Baat: ‘Niet per se. Het is heel mooi dat voor hormoonverstoring nu ook de meest recente literatuur wordt meegenomen in de beoordeling, maar daarmee zijn we er nog niet. Hormoonverstoring is heel breed, dus we kunnen alsnog effecten over het hoofd zien. En dan zijn er nog andere eindpunten zoals neurotoxiciteit en immunotoxiciteit die niet worden meegenomen. Er is dus het gevaar dat je een alternatief toe gaat laten dat net zo schadelijk is.’
Van Wezel: ‘Dat is een bekend fenomeen, ook wel bekend als regrettable substitution. Dat is een reden om ervoor te pleiten om pesticiden meer op groepsniveau te gaan beoordelen, zoals inmiddels is voorgesteld voor wetgeving bij PFAS en designer drugs, in plaats van per ieder afzonderlijk molecuul.’
Is de uitspraak van de rechter een overwinning voor de wetenschap?
De Baat: ‘Ja, maar wel met een kanttekening. Want het kan niet de verantwoordelijkheid zijn van wetenschappers om voor alle toegelaten pesticiden met nieuwe inzichten te komen. Is dat de taak van de wetenschap? Of ligt die verantwoordelijkheid bij de chemische bedrijven waar het onderzoeksgeld voor handen is? Het systeem is zo ingericht dat de industrie ook wordt verplicht hun product op de subtielere eindtermen zoals hormoonverstoring te testen. De industrie heeft er echter wel baat bij als die testen ongevoelig uitvallen omdat het de kans op toelating van het middel vergoot.’
Of Van Wezel blij is met de uitspraak van de rechter? Ze aarzelt. ‘Ik ben blij met beweging in het beleid van pesticiden. Maar ik maak me wel zorgen dat deze uitspraak leidt tot verdere complexiteit van het beleid. Er is een tendens naar steeds meer detail voor die ene stof, terwijl we weten dat er een hele bult stoffen is die we nog niet beoordeeld hebben.’
‘Tussen die stoffen zitten ook groene middelen, zoals micro-organismen, plantextracten of feromonen, (geurstoffen die dieren verspreiden om het gedrag van soortgenoten te beïnvloeden red.). En hoe complexer de beoordeling wordt, hoe meer tijd er verstrijkt tussen de indiening en de goedkeuring van een stof. Je wilt in de beoordeling dus voldoende vrijheid overhouden zodat groene stoffen er ook doorheen kunnen komen en we zo snel en veel als mogelijk van de schadelijke chemie af kunnen stappen.’
Wat gaat het Ctgb nu anders doen?
Van Wezel: ‘Het Ctgb heef haar werkwijze al aangepast en de recentste kennis voor het eindpunt “hormoonverstoring” nu ook meegenomen in de beoordeling van de drie pesticiden in de zaak van Pan. Daarover moet het Ctgb over zes maanden opnieuw besluiten. De nieuwe werkwijze zal ook gelden voor alle bestrijdingsmiddelen die volgen.’
