UvA-wetenschapper over stikstofonderzoek: ‘Ik zal me niet snel meer lenen voor beleidsadvies’
De aankondiging van landbouwminister Femke Wiersma om de stikstofondergrens te verhogen op basis van ‘wetenschappelijke onderbouwing’ veroorzaakte opnieuw commotie in het beruchte stikstofdossier. Want hoe wetenschappelijk was die onderbouwing nu eigenlijk? Voor UvA-statisticus Emiel van Loon was het de laatste keer dat hij zich leende voor beleidsadvies.
Even terug naar het begin. Waarom wil minister Femke Wiersma de rekenkundige ondergrens verhogen van 0,005 mol naar 1 mol stikstof per hectare per jaar?
‘Nederland zit al jaren “op slot”, omdat kabinetten niet succesvol zijn geweest om stikstof-reducerende maatregelen te treffen. Sinds 2010 daalt de hoeveelheid stikstof uitstoot en depositie in Nederland niet. De rechtbank oordeelde dat we dit niet met elkaar hadden afgesproken, waardoor er allerlei onredelijke maatregelen zijn ontstaan. Zoals nieuwbouwprojecten met relatief weinig stikstofuitstoot die nu niet meer door kunnen gaan omdat ze geen vergunning hebben.’
‘Het verhogen van de ondergrens is een geitenpaadje dat de politiek heeft gevonden om de economische ontwikkeling weer op gang te krijgen. Als de ondergrens wordt verhoogd krijgen ook de Programma Aanpak Stikstof (PAS)-melders weer een vergunning. Dat zijn de ondernemers met een beperkte stikstofuitstoot van wie de vergunning in 2019 werd ingetrokken omdat de Raad van State oordeelde dat de PAS niet voldeed de Europese Habitatrichtlijn.’
‘Om de ondergrens te kunnen verhogen moest er een wetenschappelijke onderbouwing komen waarmee de politiek naar de rechter kon stappen. Er is toen aan Ernst Meijer van TNO en mij gevraagd om, in discussie met een groep van zo’n vijftien wetenschappers vast te stellen of we op basis van wetenschappelijke overwegingen een ondergrens kunnen vaststellen voor het model (de Aerius Calculator red.) dat voor stikstof-vergunningverlening wordt gebruikt.’
‘Modellen hebben altijd beperkingen die bepalen voor welke doeleinden en in welke situaties je ze kunt gebruiken. Aerius is bedoeld voor het berekenen van totale depositie op grote schaal, bijvoorbeeld heel Nederland, met een resolutie van pakweg 1 vierkante kilometer. Het huidige gebruik voor vergunningverlening waarbij je depositie uit individuele bronnen naar individuele hexagonen van 1 hectare berekent ligt dus echt buiten dat toepassingsbereik. De kritiek op deze specifieke toepassing van Aerius is niet nieuw, eerder concludeerde de Commissie Hordijk al dat het tot schijnzekerheid leidt en over dat punt is consensus in de wetenschap. Het hanteren van de ondergrens maakt het gebruik van het model iets redelijker, maar lost de schijnzekerheid in de kern niet op.’
Met Ernst Meijer van TNO berekende je of er een wetenschappelijk onderbouwde ondergrens bestaat voor Aerius in opdracht van het Interprovinciaal Overleg (IPO). Deze zomer verscheen dat rapport. Wat was de belangrijkste conclusie?
‘Dat er een ondergrens bestaat, waaronder je de stikstofemissie van een bron niet meer kunt toeschrijven aan de depositie in een natuurgebied, maar dat we vanuit onze gegevens geen wetenschappelijke onderbouwing hebben kunnen vinden voor een specifieke ondergrens. Alleen al vanuit de detectielimieten van de meetapparatuur zit je in de orde grootte van 10 tot 100 mol depositie per hectare per jaar die je kunt meten.’
Dus hoe komen we nu op de ondergrens van 1 mol die landbouwminister Wiersma wil invoeren?
‘Eén persoon uit die expertgroep, hoogleraar Arthur Petersen, had al eerder een expertoordeel geschreven waarin hij beargumenteerde dat je een ondergrens van 1 mol zou moeten kiezen. Daarnaast was één van de adviezen uit ons rapport om breder te kijken naar het toepassingsbereik van Aerius Calculator.’
‘Op basis daarvan heeft het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) aan Arthur Petersen gevraagd zijn expertoordeel verder uit te werken. Dat heeft hij gedaan, en daarmee zijn nek ook uitgestoken. Het expertoordeel van Petersen is langs een groep experts gestuurd ter review en aangepast. Het resultaat heeft landbouwminister Wiersma naar de Kamer gestuurd.’
En waarom 1 mol?
‘Die komt niet helemaal uit het niets vallen, hij werd ook bij de PAS-regeling gehanteerd. Maar het had ook 2 mol kunnen zijn of 10 mol.’
En is het een goed idee om de ondergrens naar 1 mol te verhogen?
‘Ik ben het niet oneens met de 1 mol, ik denk dat het een voldoende lage waarde is en het veel redelijker is dan 0,005 mol. Maar als je puur naar de detectielimiet kijkt, is het model ook niet tot 10 mol nauwkeurig. En het lost ook de schijnzekerheid van Aerius Calculator niet op.’
‘Daarnaast heeft een team vanuit het IPO ook een risicoanalyse uitgevoerd wat de gevolgen zijn van een hogere ondergrens. Hoeveel veehouderijen zijn er eigenlijk die met een ophoging van de ondergrens nog stikstofrechten bij kunnen kopen voor extra vee? Daarvan was de conclusie, dat zal wel loslopen. Je hebt namelijk ook met fosfaat- en dierrechten te maken, dus je kunt niet zomaar honderd koeien extra nemen.’
‘PAS-melders zouden legaal worden met het verhogen van de ondergrens, maar die uitstoot heeft al plaatsgevonden, dus dat is niet het probleem. Er zullen wel een paar gevallen zijn waar een hogere ondergrens in vergunninghouders zal resulteren en een kleine stikstofstijging, maar niet heel veel.’
‘Als je alle kleine beetjes bij elkaar optelt, heb je wel verhoging van de stikstofdepositie. Ik werk ook aan biodiversiteit en de achteruitgang daarvan vind ik verschrikkelijk. En strookt dus niet met het pleiten voor een hogere ondergrens bij het gebruik van Aerius.’
‘Maar de opdracht was om te kijken, wat is nu de onzekerheid in het model. En het argument dat je niet over onzekerheid wilt nadenken omdat dit zou kunnen leiden tot een onwelgevallige maatregel vind ik niet valide. Wel kun je zeggen, zorg eerst maar eens voor stikstofreductie, voordat we een discussie over en ondergrens gaan voeren. En het zou kunnen dat de rechtbank die lijn volgt, en zegt: we kunnen het hebben over een hogere ondergrens als er een daling is van stikstof in Nederland.’
Houdt deze wetenschappelijke onderbouwing juridisch stand?
‘Daar lopen de meningen over uiteen. Een aantal juristen en ambtenaren van het ministerie van economische zaken hadden hun twijfels of de Hoge Raad dit zal accepteren.’
Na het stikstofonderzoek dat je uitvoerde met Albert Tietema zei je in een interview met Folia dat nog meer onderzoek naar stikstof de zaak alleen maar verder traineert. Hoe lang ben je nog bereid om onderzoek te doen?
Van Loon zucht diep.
‘Ik zal me niet snel meer lenen voor beleidsadvies over regelgeving rond stikstof. Ik heb nu gezien waar dat toe leidt: het kan gebruikt worden om stikstofreductiemaatregelen uit te stellen.’
‘Daarnaast zijn er nog zoveel dingen die wel nuttig zijn om te onderzoeken. We weten namelijk nog nauwelijks waar en hoe de natuur zich het beste herstelt van stikstof. Al was het maar om aan te tonen: als je nu stopt met stikstofuitstoot dan duurt het nog honderd jaar voor een natuurgebied zichzelf herstelt. Mensen denken vaak, de natuur is over tien jaar wel weer terug. Maar dat is dus absoluut niet zo – meestal kan het überhaupt niet zonder herstelmaatregelen. Snel terugbrengen van de stikstofemissie en andere vervuiling is dus het devies – dat is verreweg de beste en goedkoopste maatregel om te redden wat er nog te redden valt.’
