Op z'n Duits | Aan de uni behoort God facultatief te zijn
Online hebben veel mensen last van bekeringsdrift, zo ook de atheïsten. Wie op Twitter ‘atheïst’ in zijn bio heeft staan, is zelden een leuk persoon. Dat zijn drammers, voor wie ‘afwezigheid van geloof’ vooral staat voor ‘aanwezigheid van islamhaat’. De fundamentalistische atheïsten, zoals ik ze noem, schermen graag met de oppositie van wetenschap en religie.
Die opvatting hebben ze waarschijnlijk van hardliner Richard Dawkins. De bekende evolutionair bioloog schreef het boek The God Delusion, waarin hij poneert – zoals de titel reeds verklapt – dat geloof in God een waanidee is. Dawkins’ achtergrond speelt daarbij een rol: evolutieleer gaat inderdaad niet samen met het idee dat God de aarde schiep in zeven dagen.
In de Verenigde Staten voeren aanhangers van intelligent design, die malle dingen denken zoals dat de aarde 10.000 jaar oud is en dat mensen samen met de dinosauriërs leefden, een strijd tegen ‘de wetenschap’ die allang overtuigend heeft aangetoond dat die malle dingen malle dingen om te denken zijn. Maar niet alle reli’s geloven in intelligent design en bijna niemand neemt de tekst van de bijbel, koran of thora letterlijk – daarvoor bevatten die teksten te veel tegenstrijdigheden.
Bestaat god?
Deze maand won René van Woudenberg de essaywedstrijd van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW) met zijn antwoord op de vraag ‘Is er in de wetenschap ruimte voor religie?’ Ja, betoogt hij. Hij begint met religie-achtige rituelen en wetenschappelijke heiligen (waar Dawkins zichzelf maar al te graag tussen zou zien staan) en wetenschappers met religieuze overtuigingen (recent wereldwijd onderzoek laat zien dat ongeveer de helft gelooft).
Van Woudenburg gaat veel verder en stelt dat er wetenschappelijk bewijs zou zijn voor het bestaan van God. Dat is voor hem, overeenkomstig zijn specialisatie, een ontologische en epistemologische kwestie. Los van of ik het met hem eens ben (nee), levert dit een interessant en relevant essay op.
In naam des heren
De oorspronkelijke vraag van de KHMW kan ook anders aangevlogen worden. Onlangs was ik op een promotieplechtigheid waar God een centrale plaats innam, en dan niet vanwege de onderzoeksthematiek. Bij aanvang ging de plaatsvervangend rector voor in gebed en ook de performatieve daad van het benoemen tot doctor werd gedaan in naam des heren. Pas na een slotgebed (Almachtige God, wij danken U voor Uw weldaden, U, die leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen) was de ceremonie voltooid. De leden van de promotiecommissie, waaronder ik, stonden tijdens die momenten een beetje ongemakkelijk te staan. Dat gold ook voor de promovenda. Een verdediging zonder God was niet mogelijk, zo werd ik geïnformeerd.
Dit gebeurde aan de Radboud Universiteit, die ondanks de naamswijziging van 2004 nog steeds een katholieke universiteit is. Ook bij Tilburg University, tot 2002 Katholieke Universiteit Brabant, wordt gebeden tijdens promoties. Zonder gaat niet, zo wees navraag uit.
Aan die andere Nederlandse universiteit op religieuze inslag, de VUAd Valvas, het universiteitsblad van de Vrije Universiteit zocht uit hoe de vork precies in de steel zit. Lees het hier., kun je weigeren als promovendus. Daarop zou echter wel straf staan. Er gaan verhalen dat je aan de VU een proefschrift zonder God alleen mag verdedigen in een achterafzaaltje en dus niet in de aula.
Censuur
Een paar jaar geleden was er aan de Wageningen Universiteit een relletje omdat een promovendus in zijn dankwoord ‘My Father God, thank You, it's the most wonderful thing to be loved and honoured by You’ had geschreven. Het moest eruit of afgeplakt, stelde het College voor Promoties. Een bespottelijke situatie: als je Beyonce mag bedanken, dan ook de Heer. In een dankwoord dien je daar vrijheid in te hebben. Censuur op iemands lof aan God geeft geen pas in een vrije samenleving.
Andersom betekent vrijheid van religie ook dat je moet kunnen kiezen voor een godsdienstloze levenshouding. Te stellen dat je dan maar aan een andere universiteit had moeten promoveren gaat te ver. Er is in de wetenschap ruimte voor religie, maar de wetenschap dient religie niet op te dringen aan haar beoefenaars.
Linda Duits (1976) is een ‘weggelopen wetenschapper’ en gespecialiseerd in populaire cultuur, vooral op het gebied van gender, seksualiteit en jongeren.
In een eerdere versie van deze column stond dat proefschriften zonder God aan de VU niet in de aula verdedigd mogen worden. Hoewel meerdere bronnen dit bevestigen, ontkent de VU dit.
