‘Strips verscherpen inzicht in wat geschiedschrijving is’
Neerlandicus Rik Spanjers is gefascineerd door strips en geschiedenis. De afgelopen jaren deed hij onderzoek naar hoe vijf striptekenaars de geschiedenis verbeelden in hun strips. Op 1 november promoveert hij. ‘Door strips ontstaat een dialoog tussen verschillende vertelvormen van het verleden.’
Art Spiegelmans Maus, Peter Pontiacs Kraut, Shigeru Mizuki’s Onward Toward Our Noble Deaths, en Magneto:Testament van Grek Pak en Carmine Di Giandomenico. Vier strips gemaakt door vijf striptekenaars vormen samen het onderzoeksobject waarop neerlandicus Rik Spanjers komende vrijdag hoopt te promoveren. Stuk voor stuk zijn het vermaarde strips, al is de strip Maus, over de joodse overlevingsstrijd van de Art Spiegelmans vader tijdens de Holocaust, verreweg de belangrijkste historische strip, vindt Spanjers. ‘Het is de meest gelezen, meest besproken en misschien ook wel meest verkochte strip over de Tweede Wereldoorlog. Maus heeft een canonieke omvang, waardoor de strip als genre academische status heeft kunnen verwerven. Door Maus heeft de strip niet alleen als beeldverhaal, maar ook als medium wereldwijde reputatie verworven.’
Wat maakt de ‘verstripping’ van zwaar (oorlogs)leed zo geschikt als vertelvorm?
‘Omdat het medium twee registers heeft, beeld en tekst, kan het op een originele wijze omspringen met zware verhalen. Een verhaal dat zo zwaar of ingrijpend is dat het onzegbaar is, kun je vangen in beeld en beeld dat te zwaar is om te verbeelden kun je vangen in tekst. Door strips ontstaat een dialoog tussen verschillende vertelvormen van het verleden.’
Is elk (historisch) verhaal geschikt voor verstripping?
‘Dat denk ik wel. Het medium “strip” staat dat in elk geval niet in de weg, maar het ligt er wel aan in welke context het verhaal wordt gepresenteerd. De Amerikaanse striptekenaar Joe Sacco bijvoorbeeld heeft strips getekend over de oorlog in Bosnië, waarvoor hij ook zijn eigen waarnemingen gebruikte. Zoiets kan veel impact hebben op de tekenaar zelf omdat je niet vanaf een foto tekent, maar op basis van je eigen verbeelding. Ook een strip maken over seksueel geweld bijvoorbeeld kan heel ingrijpend zijn, want je moet je als tekenaar dan inbeelden hoe dat eruit ziet.’
Je beschouwt strips als ‘tussenstation’ tussen tekstcultuur en beeldcultuur. Maar een strip is toch beide?
‘Als combinaties van verschillende soorten beelden en tekst kunnen stripboeken verschillende vormen van geschiedschrijving door elkaar laten lopen. Het in beeld brengen van geschiedenis zorgt ervoor dat je een andersoortig perspectief op het verleden krijgt dan in tekst. Bij strips worden pagina’s beeldend ingericht. Het visuele aspect van zo’n pagina is dominant, maar er is wel tekst. Met “tussenstation” bedoel ik dat het zich bevindt tussen media die vooral tekstueel en media die vooral beeldend zijn.’
Je zegt dat strips het inzicht verscherpen in wat geschiedschrijving is. Licht dat eens toe.
‘Als verteller van een stripverhaal vraag je je andere dingen af dan wanneer je een tekstverhaal maakt. Bij het tekenen van een voertuig of een tank bijvoorbeeld moet je echt nadenken over hoe je dat doet en waarom je dat zo doet en niet anders. Dat hoef je je bij louter tekst niet af te vragen. Als combinaties van verschillende soorten beelden en tekst, kunnen stripboeken verschillende vormen van geschiedschrijving door elkaar laten lopen en kunnen daardoor een scherper beeld geven van een historisch verhaal. Er ontstaat eigenlijk een meerstemmige verbeelding van het verleden.’
(Lees verder onder de afbeelding)
Wie vind je zelf de belangrijkste striptekenaar die je hebt onderzocht?
‘De Japanse striptekenaar Shigeru Mizuki. Hij is een paar jaar geleden overleden, maar hij was echt een virtuoos striptekenaar. Hij had een heel vocabulaire aan stijlen en maakte gebruik van een veelzijdige beeldtaal. Tijdens de oorlogsjaren zat hij in Japanse krijgsdienst. Tijdens een geallieerde luchtaanval kwam hij in een explosie terecht, waardoor hij zijn linker arm verloor. Zijn oorlogservaringen heeft hij meegenomen in zijn strips. Zo heeft hij een stripbiografie van Hitler gemaakt, stripverhalen over de geschiedenis van Japan, maar ook strips over Japanse spoken voor kinderen.’
Kan de geschiedenisstrip het klassieke geschiedenisboek op scholen vervangen?
‘Het zou misschien kunnen, maar het is niet erg wenselijk en zeker niet efficiënt. Als je een tekstboek voor geschiedenis omzet in een strip krijg je maar zo een boek van 1.600 pagina’s. Het is niet het een of het ander, maar het is beide, of zelfs nog meer. Ook film en podcast kunnen rol spelen in het onderwijs. Geschiedenisonderwijs moet multimediaal zijn, omdat onze omgang met de geschiedenis dat ook is.’
Rik Spanjers hoopt vrijdag 1 november om 11 uur te promoveren op zijn proefschrift Comics Realism and the Maus Event: Comics and the Dynamics of World War II Remembrance. De plechtigheid vindt plaats in de aula en is vrij toegankelijk
