‘Door alle technische problemen wegen voordelen CoronaMelder niet op tegen nadelen’
De privacy, de effectiviteit en de veiligheid van de onlangs in gebruik genomen CoronaMelder-app laten sterk te wensen over. De app zou zelfs kunnen worden gebruikt om concurrenten of politieke vijanden tijdelijk uit te schakelen. Dat stelt UvA-onderzoeker Joran van Apeldoorn. ‘Er wordt ten onrechte gedaan alsof de privacy- en veiligheidsproblemen bij deze app wel meevallen.’
Binnen het aan de UvA gelieerde onderzoeksteam Information, Communication & The Data Society (ICDS) onderzoeken Van Apeldoorn en collega- wetenschappers het gebruik van technologische hulpmiddelen in de strijd tegen corona. In Nederland spitst zich dat onder meer toe op de CoronaMelder-app van de overheid, die nu iets langer dan twee weken wordt gebruikt.
Universiteitshoogleraar Natali Helberger kaartte vlak na de lancering al de gebrekkige communicatie van de overheid omtrent de melder aan. Dat leidde volgens haar tot weinig begrip bij burgers over de werking en meerwaarde van de app. Joran van Apeldoorn, die promoveerde op een onderzoek naar de maatschappelijke impact van quantum computing en een van de initiatiefnemers was van het referendum tegen de sleepwet, onderzocht voor ICDS de privacy- en veiligheidsaspecten. Volgens hem vertoont de app een aantal opvallende gebreken.
Vijanden uitschakelen
De app is ontwikkeld om de veiligheid van burgers te waarborgen door het bron- en contactonderzoek van de GGD digitaal te ondersteunen. Van Apeldoorn stelt dat de veiligheid van appgebruikers juist in het gedrang komt. ‘Het is voor onethische gebruikers bijvoorbeeld mogelijk om concurrenten of politieke vijanden een notificatie te laten krijgen waarin staat dat ze in quarantaine moeten. Dat is een sterk economisch en politiek middel, iets dat blijkbaar onderschat wordt.’
De simpelste manier om dit te bewerkstelligen is door je na een positieve testuitslag langer dan vijftien minuten in de nabijheid van een concurrent of vijand te begeven. Daar heb je ook nog ruimschoots de tijd voor, legt Van Apeldoorn uit. ‘Vanaf het moment dat je te horen krijgt dat je positief bent verklaard heb je immers nog twee uur de tijd om je besmetting te registreren in de app. Vervolgens krijgen ook de telefoons waarvan je app binnen die twee uur nog een signaal opving, een melding van de overheid met een quarantaineverzoek.’
Gemakkelijk te achterhalen
Ook kan de app volgens Van Apeldoorn de privacy van gebruikers niet garanderen. ‘Als je een melding krijgt dat je op een bepaalde dag in contact ben geweest met een besmet persoon, is het heel makkelijk om erachter te komen door wie je besmet bent. Je kijkt bijvoorbeeld gewoon welke collega er op die dag ook werkte. Daar hoef je helemaal niet technisch voor onderlegd te zijn.’
Voor technisch onderlegde personen is het echter ook op een andere manier makkelijk om de identiteit van besmette personen te achterhalen. De Bluetooth-signalen waar de app gebruik van maakt blijken niet helemaal anoniem te zijn, aldus Van Apeldoorn. ‘Het vergt wel enige technische expertise om het door te hebben, maar uit de eerste tests blijkt dat elke telefoon een signaal op een iets andere sterkte en snelheid uitzendt. Daar zou je dus telefoons en hun bijbehorende eigenaren mee kunnen onderscheiden.’
Niet-kloppende meldingen en batterysavers
De effectiviteit van de app laat volgens Van Apeldoorn eveneens te wensen over. Niet iedereen wil of kan de app immers installeren. Voor Van Apeldoorn persoonlijk geldt dat zelfs allebei. ‘Ook als ik de CoronaMelder-app op mijn telefoon kon hebben, zou ik de app niet downloaden. Voornamelijk vanwege de privacy- en veiligheidsnadelen, maar ook zeker door het gebrek aan effectiviteit van de app: uit Kamerdebatten blijkt dat een melding van de app in een kwart van de gevallen niet klopt. Dan is er straks dus een kwart kans dat ik in quarantaine ga voor niets.’
Volgens Van Apeldoorn heeft slechts 20 procent van de Nederlandse bevolking de app momenteel gedownload. ‘Dat betekent dat ongeveer 4 procent van de interacties tussen mensen in Nederland plaatsvindt tussen personen die allebei de app op hun telefoon hebben staan.’
Veel gebruikers hebben ook nog eens een zogeheten battery saver op hun telefoon die automatisch op de achtergrond apps uitschakelt die te lang niet gebruikt worden, vervolgt Van Apeldoorn. ‘In dat geval kan de app niet meer met de server communiceren om uit te zoeken wie er allemaal positief zijn getest.’ Van Apeldoorn schat dat 10 procent van de appgebruikers zo’n battery saver op zijn telefoon heeft.
Leugens
Dan zijn er nog de mensen die niet in de app willen aangeven dat ze besmet zijn met het coronavirus, als ze een positieve testuitslag terugkrijgen. ‘Veel voordeel heb je als gebruiker van de app niet om je familie en vrienden een rode melding te geven waarin wordt geadviseerd in quarantaine te gaan. Mensen liegen nu ook al tijdens bron- en contactonderzoeken, omdat ze bang zijn dat anderen erachter komen dat zij de besmettingsbron zijn.’ Het gevoel van: ‘Je voelde je niet lekker, maar je bent toch naar je werk gegaan’ kan gaan overheersen bij mensen.
De UvA’er vraagt zich af of de baten voor de volksgezondheid van deze app nog wel opwegen tegen de geconstateerde gebreken. ‘Het telt allemaal wel flink op: mensen zonder (moderne) smartphone; mensen met een battery saver; mensen die niet op de meldingsknop drukken; mensen die na een melding niet in quarantaine gaan.’
Verkeerd uitgangspunt
‘Door het kabinet wordt gedaan alsof de privacy- en veiligheidsproblemen bij de app wel meevallen, maar als je ziet hoe weinig de app bijdraagt, vind ik de voordelen hier niet goed opwegen tegen de nadelen,’ aldus Van Apeldoorn.
De overheid heeft bij de kosten-batenanalyse simpelweg een verkeerd uitgangspunt genomen, meent hij. ‘De overheid keek enkel naar hoe we het beste een app kunnen ontwikkelen, niet of we een app moeten ontwikkelen.’ Dat is volgens Van Apeldoorn tekenend voor de houding van de huidige maatschappij ten aanzien van technologie. ‘Het voelt soms een beetje alsof men verwacht dat we op een digitale manier direct een pandemie kunnen aanpakken, omdat we nou eenmaal technologisch verder gevorderd zijn dan honderd jaar geleden. Maar meer data is niet altijd de oplossing.’
