Arbeidsomstandigheden in culturele sector zijn ‘problematisch’, volgens UvA-socioloog
Lage salarissen, veel overuren en minder autonomie dan gedacht: werken in de culturele sector is geen vetpot. Tot die conclusie komt UvA-socioloog Petar Marčeta andermaal in een onderzoek, dat hij op 10 mei presenteerde. ‘Een misvatting die de situatie in stand houdt is het idee van de ‘struggling artist’: de kunstenaar die alles opgeeft voor zijn levenswerk.’
Een kunstenaar kun je best minder betalen: ze doen tenslotte werk dat ze leuk vinden. Het is een van de hardnekkige aannames die de creatieve sector niet vooruithelpt, ontdekte arbeidssocioloog Petar Marčeta in een onderzoek ‘Generalisaties over werk in de culturele en creatieve sector nader bekeken’.
Op 10 mei presenteert Marčeta de resultaten op een conferentie samen met een socioloog van de RUG. Marčeta sprak voor zijn proefschrift met architecten en ontwerpers in Nederland en het Verenigd Koninkrijk.
Hoe is het gesteld met de arbeidsomstandigheden in de creatieve sector?
‘Problematisch. De salarissen zijn lager dan in andere sectoren, er zijn minder vaste aanstellingen, er worden veel overuren gemaakt en mensen werken vaak gedwongen zelfstandig. De verwachtingen van autonomie en creativiteit worden vaak niet ingelost. Wat erin resulteert dat de banen naast onderbetaald vaak ook niet heel interessant zijn. Dat is een verlies-verlies situatie. Een misvatting die de situatie in stand houdt, is het idee van de ‘struggling artist’: de kunstenaar die alles opgeeft voor zijn levenswerk. Dat wordt als een excuus gebruikt voor nog meer uitbuiting. Ook viel op hoe geïndividualiseerd de creatieve sector is. Wanneer je niet succesvol bent, ligt dat aan jezelf en moet je je vaardigheden verbeteren. Terwijl dat ook afhankelijk is van de arbeidsmarkt.’
Waarom worden mensen in de culturele sector eigenlijk stelselmatig minder betaald?
‘Dat is een complexe vraag. Er gaat te weinig geld naar de creatieve industrie en dat geld wordt bovendien ongelijk verdeeld. Het heeft te maken met het idee dat mensen in de culturele sector er niet werken voor het geld. Dat wordt als excuus gebruikt om ze minder te betalen: ze doen tenslotte iets dat ze leuk vinden. Ook zijn er prestigieuze partijen die een stagiair ‘betalen’ met het feit dat het goed staat op je cv. Bovendien nemen de budgetten voor creatieve zelfstandigen af.’
Is de arbeidsmarkt van de creatieve sector er de afgelopen jaren op achteruit gegaan?
‘Ja, door de toename van het aantal zzp’ers en het lage inkomen, verlaat een aanzienlijk aantal mensen de sector. Daarnaast vergroten externe omstandigheden de onzekerheid, zoals de inflatie, energiecrisis, corona, de oorlog in Oekraïne… Er is veel onzekerheid over hoe de markt er de komende jaren eruit gaan zien.’
Welk rol heeft de coronacrisis gespeeld?
‘Een negatieve rol, maar wat de gevolgen precies zijn weten we nog niet. In Nederland was er coronasteun voor ondernemers en in mindere mate was dat ook het geval in het Verenigd Koninkrijk. De coronacrisis legde vooral de kwetsbaarheden bloot waardoor mensen gedwongen werden na te denken over zaken zoals pensioen, verzekeringen en vakantie. Het was een wake up call dat in het geval van een crisis de culturele sector het eerst wordt geraakt.’
In 2011 werd er 200 miljoen bezuinigd in de culturele sector door kabinet Rutte I. Inmiddels is er nog steeds een regering onder Rutte. Welke invloed heeft dat op het cultuurbeleid?
‘De bezuinigingen in 2011 liggen voor velen nog vers in het geheugen en zijn een herinnering aan hoe kwetsbaar de culturele sector is. Over de regering Rutte ben ik dus niet al te optimistisch. Gelukkig kan er veel al gebeuren op een sectorlevel.’
Zoals?
‘De sector moet meer vaste contracten bieden, dat moet de norm worden. En zelfstandigen moeten meer verdienen. Daarvoor moeten de budgetten omhoog die bedrijven beschikbaar stellen voor werk in de culturele sector. Daarnaast moet het onderwijssysteem studenten beter voorbereiden op de arbeidsmarkt. De meeste architectuuropleidingen bereiden hun studenten voor op het meest creatieve deel van hun werk: het ontwerpen van gebouwen. Terwijl de meesten van hen die banen nooit zullen krijgen. Daarnaast moet de opleiding studenten voorbereiden op het leven van een zelfstandig ondernemer. En moeten er in de sectoren meer en betere collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) en vakbonden komen.’
Waarom verenigt de creatieve industrie zich minder in vakbonden dan andere sectoren?
‘Dat komt deels door de individualisatie die ik eerder noemde. De mensen die in de creatieve industrie werken zijn ook niet altijd even positief gestemd over het idee van een vakbond. Terwijl een vakbond wel in hun wensen tegemoetkomt, zoals het opstellen van een cao. De vakbond in de creatieve sector is toe aan rebranding.’
Wat hoopt u te bereiken op de conferentie?
‘De conferentie is juist bedoeld voor mensen die werken in de culturele sector, belanghebbenden, beleidsmakers en vakbonden. Ik hoop in discussie te gaan over praktische oplossingen op het gebied van regelgeving. Niet alle problemen zullen op te lossen zijn, maar we willen laten zien dat sommige dingen beter kunnen.’
De eindconferentie van WERCREA en AIAS-HSI vindt plaats op 10 mei 2023 van 13:00 tot 17:00 uur in de Industrieele Groote Club, Dam 27, Amsterdam. Aanmelden kan hier.
